"Vita mutatur non tollitur" |
Pośmiertne wystawy twórców nauki i kultury;
|
Brygida Kürbis (1921 - 2001) |
 |
Brygida Kürbis - sylwetka i publikacje |
|
 |
Profesor Brygida Kürbis jest autorką ponad trzystu trzydziestu prac naukowych. Jej działalność naukowa zyskała międzynarodowe uznanie. Swoją działalnością translatorską przyswoiła polszczyźnie ważne zabytki średniowiecznego piśmiennictwa i religijności. Szczególną uwagę poświęcała przez długie lata pismom Wincentego Kadłubka, którego uważała za autora "sagi narodu polskiego" |
|
| Brygida Kürbis urodziła się 11 września 1921 roku w Chełmnie. Maturę uzyskała w 1939 roku w Gimnazjum Polskim w Gdańsku. Po przymusowym pobycie w Jeleniej Górze trafiła na początku roku 1944 do Fryburga Bryzgowijskiego. W tymże roku podjęła na tamtejszym uniwersytecie studia w zakresie historii i romanistyki, gdzie, między innymi, słuchała wykładów profesorów Gerarda Tellenbacha i filozofa Martina Heideggera. Po powrocie do kraju w 1946 roku podjęła studia historyczne na Uniwersytecie Poznańskim, zakończone w 1949 roku magisterium i otrzymaniem asystentury w Seminarium Historycznym u profesora Kazimierza Tynieckiego. Odtąd cała droga naukowa Brygidy Kürbis związana była z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W kwietniu 1951 roku uzyskała doktorat na podstawie dysertacji Studia nad Kroniką wielkopolską (wydanej drukiem w roku 1952), habilitowała się w 1957 roku książką Dziejopisarstwo wielkopolskie XIII i XIV wieku (rok wydania - 1959). Docenturę i veniam legendi (prawo wykładania) uzyskała w 1960 roku. Profesorem nadzwyczajnym została mianowana w roku 1970. W roku 1998 została członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie. |
 |
Jej zainteresowania badawcze koncentrowały się głównie wokół źródłoznawstwa i nauk pomocniczych historii oraz historii kultury średniowiecznej. W latach '50. XX w. Brygida Kürbis w trakcie studiów nad Kroniką Wielkopolską oraz dziejopisarstwem wielkopolskim doby pełnego średniowiecza doszła do wniosku, że istniał kiedyś - zaginiony już w XIV wieku - rocznik dworski poświęcony osobie księcia Bolesława Pobożnego, założyciela Kalisza i fundatora kaliskich franciszkanów. Jego autora upatrywała ona właśnie w tym środowisku i przypuszczała, że rocznik ten - określany w literaturze historycznej mianem "Zaginionego rocznika kaliskiego" - mógł powstać po 1273 roku, a więc w czasie, gdy książę Bolesław dopuścił do sprawowania władzy w Wielkopolsce swego bratanka Przemysła II, a sam - pozostawiając w jego rękach dzielnicę poznańską - przeniósł się ze swym dworem do dzielnicy kalisko-gnieźnieńskiej. Zapewne wtedy to właśnie dla potrzeb księcia sporządzono ekscerpt (wyciąg) z Rocznika kapituły poznańskiej (zapiski z lat 1250 - 1271), który zabrał on ze sobą do swej nowej stolicy - Kalisza. Tu księgę tę powierzono miejscowym franciszkanom, którzy ją uzupełniali o dalsze zapiski, nie tylko do czasu jego śmierci (w 1279 roku na zamku w Kaliszu), ale także przez szereg następnych lat - do 1296 roku, kiedy to zamordowany został Przemysł II. Treść tego Rocznika - oczywiście hipotetyczna, ale o bardzo dużym stopniu prawdopodobieństwa - zrekonstruowana została przez uczoną na podstawie kompilacji roczników małopolskich i tak zwanego 'Rocznika Traski', powstałych w środowisku krakowskich franciszkanów. |
[za:] Jerzy Aleksander Splitt Kalisia Nowa. Miesięcznik Społeczno-Kulturalny nr 12, 1998 |
|
| Istotną częścią Jej dorobku są edycje źródeł w serii Pomniki Dziejowe Polski Monumenta Poloniae Historica oraz edycje najstarszych pomników kultury religijnej w Polsce w nowej serii PAU Monumenta Sacra Polonorum. Swoją działalnością translatorską przyswoiła polszczyźnie ważne zabytki średniowiecznego piśmiennictwa i religijności. Szczególną uwagę poświęcała przez długie lata pismom Wincentego Kadłubka, którego uważała za autora "sagi narodu" (oto tylko niektóre publikacje: Mistrza Wincentego Kronika Polska, tłum. B. Kürbis, PWN, Warszawa 1974; Myśli i nauki Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem. Zebrała i przełożyła B. Kürbis, Warszawa 1980; Mistrz Wincenty [tzw. Kadłubek], Kronika polska, przełożyła i opracowała B. Kürbis, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992). |
| Brygida Kürbis zmarła w Poznaniu 5 listopada 2001 roku. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
| [Od Wydawcy:] "Kronika polska" mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem przez całe wieki kształtowała świadomość historyczną i narodową Polaków. Śmiało uznać ją można z tego względu za jeden z fundamentalnych pomników literatury polskiej, mimo że ściąga na siebie utyskiwania z powodu nadzwyczaj trudnej łacińskiej szaty językowej. Kronika ubarwiona moralitetami, bajkami i legendami może się równać z najciekawszymi europejskimi utworami prozy literackiej tamtych czasów. |
||||
 Myśli i nauki Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem, zebrała i przełożyła Brygida Kürbis Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980, s. 169, ISBN: 83-06-00418-3 |
||||
| Wincenty Kadłubek (ok. 1150/60 - 1223), scholastyk kapituły krakowskiej, prepozyt kolegiaty sandomierskiej, biskup krakowski, cysters w jędrzejowskim klasztorze, beatyfikowany w 1764 roku przez papieża Klemensa XIII; patron diecezji sandomierskiej i kieleckiej oraz Jędrzejowa i Sandomierza; ojciec kultury polskiej. "(...) zakończył życie w klasztorze jędrzejowskim 8 marca 1223 roku i został pochowany w chórze zakonnym kościoła. Ostatnie pięć lat życia spędził tu jako mnich cysterski, rezygnując wcześniej z biskupstwa" (Jan Długosz) |
||||
Por.: Mistrz Wincenty Kadłubek. Człowiek i dzieło, pośmiertny kult i legenda. Materiały sesji naukowej - Kraków, 10 marca 2000 roku. Red. K. R. Prokop, Kraków, PAU, 2001 |
||||
|
 Modlitwy księżnej Gertrudy z Psałterza Egberta w Cividale. Przekład i opracowanie: Brygida Kürbis Wydanie I, Wydawnictwo Benedyktynów Tyniec, Kraków 1998, s. 232 ISBN: 83-87525-17-0 |
Od początku naszego stulecia te modlitwy ściągają szczególną uwagę uczonych jako wybitny pomnik religijności średniowiecznej i mistyki utrwalonej w księdze rękopiśmiennej. Zachowały się w drogocennym Psałterzu pergaminowym daleko od Polski, a zasługują, aby je przywrócić naszym dziejom, chociaż Gertruda, córka królewska Mieszka II i Rychezy, nie była ich autorką. Nie jest to, jak chcieliby niektórzy historycy i pisarze, jedno z najstarszych ogniw literatury polsko-łacińskiej, lecz pomnik kultury religijnej i nauczania Kościoła pośrodku Europy chrześcijańskiej. Te używane na piastowskim dworze teksty modlitewne są świadectwem akceptacji w tym kręgu pełni życia chrześcijańskiego: uczestnictwa w liturgii i sakramentach oraz potrzeb osobistego nabożeństwa dostojnej niewiasty stosującej się do nauk opiekującego się jej życiem duchowym kapłana. |
|
Modlitwy księżnej Gertrudy z Psałterza Egberta z Kalendarzem, opracowanie - Brygida Kürbis z zespołem, Wydanie nowe, Polska Akademia Umiejętności, Monumenta Sacra Polonorum T. II, Kraków 2002 Por. także online (w witrynie UKSW, 2006): Artur Andrzejuk - Gertruda Mieszkówna i jej Modlitewnik |
||
|
 Jan Kanapariusz: Świętego Wojciecha żywot pierwszy. Tłumaczenie: Brygida Kürbis. Wydawnictwo Benedyktynów, Tyniec, Kraków 1997, s. 90, ISBN: 83-85433-85-6 [Od Wydawcy:] To najstarsze i najważniejsze świadectwo o św. Wojciechu podajemy w przekładzie Brygidy Kürbis, opartym na dawnym tłumaczeniu Kazimierza Abgarowicza. [tekst dostępny online] |
|
|
Uczona zbiera plony swego naukowego siewu |
Cztery Uczone wywarły w minionym stuleciu trwały wpływ na rozwój polskiej mediewistyki. Są to: Zofia Kozłowska-Budkowa (1893-1986), Ewa Maleczyńska (1900-1972) i Jadwiga Karwasińska (1900-1986). Tylko najmłodsza z nich, Brygida Kürbis, szczęśliwie przenosi swój wielki dorobek badawczy i dydaktyczny, z całym zasobem erudycji i twórczości, w następne stulecie. Zofia Kozłowska-Budkowa zostanie w naszej pamięci dzięki dwom osiągnięciom, a mianowicie 'Repertorium polskich dokumentów doby piastowskiej, do końca XII wieku' (Kraków 1937) oraz pomnikowemu, bez żadnej przesady, wydaniu 'Najdawniejszych roczników krakowskich' (Monumenta Poloniae Historica, s.n., t. V, Warszawa 1978). Z jej wielkiej spuścizny badawczej dałoby się bez trudu złożyć spory tom rozpraw i artykułów godnych przypomnienia jako niedościgniony wzór naukowej akrybii i interpretacyjnej pomysłowości. Najbardziej jednak nie tyle na wznowienie mechaniczne, co na kontynuację tą samą metodą, z pełnym poszanowaniem istniejącego tekstu, zasługuje wspomniane 'Repertorium', do którego jeszcze dziś chętnie sięgamy po pierwszą wiedzę o każdym z dokumentów, od pamiętnego regestu* 'Dagome iudex' po dokumenty patriarchy Monacha dla klasztoru Bożogrobców w Miechowie (1198). Są [wciąż] w Krakowie uczniowie Zofii Kozłowskiej-Budkowej, którzy gdyby się zdecydowali, są przygotowani do wykonania tego zadania. Mimo namów, sama autorka nie znalazła już dość sił, aby podjąć się trudu reedycji i renowacji. Ewa Maleczyńska pozostawiła istotny dorobek badawczy i wdzięczną pamięć wśród swoich uczniów we Wrocławiu. Zapisała się w dziejach badań nad Mazowszem swym wzorowym studium 'Książęce lenno mazowieckie, 1351-1526' (Lwów 1929) i 'Ruch husycki w Czechach i w Polsce' (Warszawa 1959), z czasów swej działalności we Wrocławiu. Równie znaczącą spuściznę edytorską pozostawiła po sobie Jadwiga Karwasińska swymi godnymi najwyższego uznania krytycznymi wydaniami Żywotów św. Wojciecha autorstwa Jana Kanaparza i Brunona z Kwerfurtu (Monumenta Poloniae Historica, s.n., t. IV, cz. 1-2, Warszawa 1962/1969), oraz pozostałymi utworami świętego Brunona (tamże, cz. 3, Warszawa 1973). O przypomnienie innych prac i rozpraw Jadwigi Karwasińskiej zadbała Teresa Dunin-Wąsowicz, wznawiając w osobnym tomie wszystkie jej 'Adalbertiana' (J. Karwasińska, Wybór Pism: Święty Wojciech, Warszawa 1996 oraz Kujawy i Mazowsze, Warszawa 1997). Z okazji trzydziestolecia pracy naukowej Brygidy Kürbis w księdze pamiątkowej zatytułowanej 'Mente et Utteris. O kulturze i społeczeństwie wieków średnich' (Poznań 1984), pod równie alegorycznym tytułem 'Księga Uczonych dla Uczonej w księgach' (s. 7-20), miałem możność scharakteryzowania Jej wszechstronnych badań nad historiografią średniowieczną całej Polski oraz edycji roczników i kronik wielkopolskich. Od tego czasu nagromadziło się drugie ich naręcze, które wymagałoby podobnej charakterystyki. Autorka ułatwiła to zadanie swoim biografom, wydając wybór swoich najważniejszych prac w dziele zbiorowym 'Na progach historii' (Poznań 1994). Ogarnia on znowu tematykę źródłoznawczą i źródłową zarówno ogólnopolską, jak regionalną, uniwersalno-literacką oraz teoriopoznawczą. Najlepiej oddajmy Jej samej głos, którym ocenia swoje badawcze zamierzenia i osiągnięcia: "Dla żadnego autora nie jest rzeczą obojętną ogarnąć własnym krytycznym okiem plon dotychczasowej pracy, po to, aby go przedłożyć czytelnikowi w niezmienionej postaci, to jest przedruku. Niejedno rozwinęłoby się dzisiaj szerzej i poprawniej, a tu trzeba utrzymać wersję, jaka była osiągalna w określonym czasie i określonych możliwościach własnych. Narosły nowe poszukiwania i nowe odkrycia, wykoncypowano nowe tezy. Wszak ich siła przebicia w odkrywaniu prawdy historycznej zawsze będzie zależała od akuratnych działań podstawowych wokół zapisu źródłowego. Także i te nowsze rozwiązania staną się przedmiotem kolejnych rewizji. Rzecz w tym, abyśmy mogli precyzyjnie kontrolować wszelkie postępowanie poznawcze, zwłaszcza u samego progu, to jest rozumienia źródła historycznego" (Na progach historii, s. 1). Autorka kończy tę charakterystykę takim zdaniem: "To właśnie było osią wysiłku badawczego ujętego w zebranych tu pracach". I te słowa możemy też w pełni odnieść do prac zebranych w drugim tomie Proc wybranych. Wśród "wybranych" do wznowienia znalazła się rozprawa sprzed czterdziestu lat, poświęcona źródłoznawczemu rozpoznaniu słynnego regestu*, zaczynającego się od intytulacji: Dagome iudex et Ote senatrix, w którym w lapidarny, chyba aż za bardzo lapidarny sposób oddano treść oblacji "państwa gnieźnieńskiego" świętemu Piotrowi, celem zapewnienia temu państwu protekcji papieskiej. Dokument ten nadal jest przedmiotem wyszukanych interpretacji. Toteż od chwili poświęcenia przez Autorkę "studium krytycznego" temu wpisowi do Collectio canonum kardynała Deusdedita około roku 1087, interpretatorzy zdobyli o wiele mocniejszą niż dotąd podstawę do swoich dociekań. Wśród prac już publikowanych w różnym czasie i w różnych miejscach znalazły się dwie dotąd niepublikowane, na które warto zwrócić osobną uwagę. Pierwsza dotyczy misyjnych perypetii świętego Brunona z Kwerfurtu i oczekujących na jego przybycie w celu podjęcia misji wśród pogan Pięciu Braci Męczenników z Kazimierza. Gdy przybył do Polski w roku 1006, już ich nie zastał przy życiu, ale w formie ekspiacji wystawił im trwały pomnik w stosownej Pasji. Jest to obecnie najlepsze studium o świętym Brunonie, kontynuujące i uzupełniające pod kilku względami analogiczny rys biograficzny świętego Brunona autorstwa Jadwigi Karwasińskiej, ogłoszony przez nią w roku 1972 pod tytułem 'Świadek czasów Chrobrego - Brunon z Kwerfurtu' (Polska w świecie. Szkice z dziejów kultury polskiej, Warszawa 1972, s. 91-105), a teraz wznowiony we wspomnianym powyżej tomie 'Kujawy i Mazowsze' (s. 261-276). W aneksie do tej rozprawy "o złotym końcu purpurowego męczeństwa" znajdujemy ponowną próbę odczytania i zrekonstruowania zagadkowego heksametrycznego napisu na grobowcu w katedrze gnieźnieńskiej, zaczynającego się od słów: Ossa trium tumulo fratrum, których Autorka łączy z eremitami kazimierzowskimi; może dalsze odkrycia w katedrze gnieźnieńskiej rzucą więcej światła na to zagadkowe w swej treści epitafium. Pięknej urody autorskiej jest następny artykuł 'Kultura słowa w średniowiecznej szkole'. Należy się zgodzić ze stwierdzeniem, iż "Słowo znajdowało się zawsze pośrodku uwagi i było otaczane niezwykłym szacunkiem czy to w żywej mowie, czy też - a to przede wszystkim - słowo utrwalone pismem". Słuszne też jest zdanie kończące te rozważania: "Nie da się podążać poznawczo do prawdy o człowieku, nie badając jego wielowiekowej pracy nad słowem". Już Kazimierz Chodynicki, zastanawiając się nad przekazem słownym w tradycji, słusznie konstatował, że prędzej czy później wszystko, co historycy uważają za słowną tradycję, musi przybrać postać pisemnego zapisu, aby się mogło utrwalić (Tradycja jako źródło historyczne, [w:] Studia Staropolskie. Księga ku czci Aleksandra Brucknera, Kraków 1928, s. 172). Toteż kierując się tym doświadczeniem i praktyką dziejopisarską, doszedłem do wniosku, iż należy w dziejach ludzkiej kultury odróżniać wszystko to, co jest "Literaturą", a więc słowem zapisanym w swej wielorakiej oznaczoności, od tego, co stale pozostaje w sferze mówienia we wszystkich wspólnotach komunikatywnych i ogarnąć tę formę twórczości kulturowej jednym mianownikiem: "Oratura". W dawnych czasach słowo rozbrzmiewało, jako forma przekazu, w szkole, w kościele, w parlamencie, w życiu rodzinnym, w teatrze, a teraz coraz głośniej w audycjach radiowych i telewizyjnych. Ma ono nadal przemożny wpływ na paideię, jak mówili Grecy, lub na "kulturę", jak za przykładem Cycerona nazywamy to, co wchodzi w zakres culturae animae. Wywiera ono równie doniosły, choć mniej wymierny wpływ - o czym świadczą socjologiczne ośrodki badania opinii społecznej - na zachowania i działania ludzi w praktyce życia społecznego. Swoim krótkim, ale pięknym esejem Brygida Kuerbis wprowadza nas do samego przedsionka rodzącego się w twórczości ludzkiej "Słowa". Kończąc te nieco przygodne impresje nad 'Wyborem Pism' Profesor Brygidy Kürbis, chciałbym wyrazić pochwałę samej idei wydawania takich wyborów pism autorów, którzy w swej twórczości mają osiągnięcia zasługujące na powtórne ich udostępnienie - zarówno filomatom starszych pokoleń, jak i młodym adeptom, poszukującym jeszcze ścieżek do swoich własnych tematów na drodze naukowej. Nieraz dla samego autora po wielu latach jakaś rozprawa lub artykuł staje się zapisem bibliograficznym i dotarcie do niego wymaga dłuższej kwerendy bibliotecznej. Zebrane wokół jednego zbiorczego hasła trwałej służą jednym i drugim, a także samym autorom. |
| Gerard Labuda Przedmowa do książki 'Na progach historii II', napisana w lipcu 2001 roku. |
* [Od red.:] regest, regestr (rejestr) - termin nauk historycznych; streszczenie dokumentu, aktu albo listu; chronologiczny spis dokumentów z krótkim streszczeniem i podaniem miejsca przechowywania. Etymologia: - późnołaciński termin regesta. (Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych) |
|
| Opracowanie i redakcja: Jan Krzysztof Wasilewski |
Autor: Jan Krzysztof Wasilewski
Ostatnia aktualizacja: 26.09.2008, godz. 06:50 - Artur Podsiadły
Ostatnia aktualizacja: 26.09.2008, godz. 06:50 - Artur Podsiadły