"Vita mutatur non tollitur" |
Pośmiertne wystawy twórców nauki i kultury;
|
Jan Kowalik (1910 - 2001) |
 |
Jan Kowalik - sylwetka i publikacje |
|
 |
Jan Kowalik, pisarz, kronikarz, bibliograf i poeta tworzący w niepoetycznych, trudnych, szarych latach powojennych, wyrażał w swych wierszach nie tylko siebie, ale wszystkich będących poza granicami ojczyzny, oddzielonych od niej szlabanem. Zagubionych, złapanych w potrzask historii, miotających się pomiędzy granicami krajów, które może przyjmą, a może odrzucą... Ujęta w formę poetycką prawda o tamtych trudnych czasach jest największą wartością twórczości Kowalika. Ale też Jego żmudna, gigantyczna praca bibliograficzna zasługuje na najwyższe uznanie. |
|
| Jan Kowalik urodził się 28 sierpnia 1910 roku w Skoczowie, w powiecie cieszyńskim (Śląsk Cieszyński). Jego prawdziwe nazwisko: Jan Franciszek Slawiczek. Obok pseudonimu Kowalik używał w latach '40. dwóch innych: Jan Franciszek Suchy i Jan Pokrzywa. Kształcił się w seminarium nauczycielskim, najpierw w Cieszynie, a następnie w Bielsku-Białej (Wyższe Kursy Nauczycielskie). W 1931 roku podjął pracę jako nauczyciel. Studiował zaocznie na Uniwersytecie Jagiellońskim. Zaczął wtedy pisać sporo na tematy ludoznawczo-regionalne, ogłaszając swe prace w czasopismach pedagogicznych oraz w "Zaraniu Śląskim". Po wybuchu wojny działał w konspiracji, od 1941 roku na terytorium Generalnego Gubernatorstwa. Aresztowany w 1944 roku, został wywieziony do Niemiec i osadzony w obozie we Wrexen. Po wyzwoleniu pracował przez rok jako nauczyciel w obozie dla uchodźców w Landau-Waldeck. Kolejne trzy lata spędził w sanatorium dla chorych na gruźlicę w Steinatal; najpierw jako pacjent, a potem jako administrator. Jednocześnie uczył w tamtejszej przyszpitalnej szkole. Był także komendantem Obozu DP w Landau [Dipisi (od ang. displaced persons w skrócie DPs) - określenie stosowane przez Aliantów wobec osób, które w wyniku wojny znalazły się poza swoim państwem i chcą albo wrócić do kraju, albo znaleźć nową ojczyznę, lecz bez pomocy uczynić tego nie mogą. W okresie bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej były to osoby wywiezione na roboty przymusowe na teren hitlerowskich Niemiec, głównie z terenów Europy Wschodniej oraz uwolnione z obozów koncentracyjnych - za: wikipedia.pl]. Następnie pracował w głównym archiwum Sekcji Obozów Koncentracyjnych w Międzynarodowej Komisji Poszukiwań (ITS) w Arolsen. W tamtym czasie współpracował z "Kroniką" (Frankfurt nad Menem), z "Ostatnimi Wiadomościami" (Mannheim), "Słowem Katolickim" (Monachium), "Szlakiem" (Weinheim). Założył i redagował obozowy tygodnik "Polak w Waldeck". Ogłaszał reportaże, opowiadania oraz wiersze. Ukazały się dwa ich zbiory: "Ścieżka przez Steinatal" (wyd. Koło Organizacji Związku Pisarzy Polskich w Niemczech, 1947) oraz "Wiatr w gałęziach" (Wydawnictwo Polskiego Klubu Literackiego, Monachium, 1948). W 1950 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie przez dwa lata pracował jako stróż, czyściciel okien, nocny sprzątacz w kinie, zmywacz naczyń w restauracji. Przez trzy lata był zatrudniony na stanowisku asystenta w Hoover Library przy Uniwersytecie w Stanford. Potem ponownie zarabiał na utrzymanie pracą fizyczną, poświęcając wolny czas pracom bibliograficznym. Założył wtedy American-Polish Documentation Studio w Kalifornii i zajął się głównie dokumentacją historyczno-bibliograficzną polskiej diaspory, szczególna uwagę poświęcając prasie emigracyjnej.. Publikował wiele; między innymi w paryskiej "Kulturze", londyńskich "Wiadomościach" i "Oficynie Poetów", w mannheimskich "Ostatnich Wiadomościach" oraz w polonijnej prasie amerykańskiej i kanadyjskiej ("Przegląd Polski", "Głos Polski", "Prąd", "Związkowiec"). W 1968 roku otrzymał nagrodę Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego. Za wkład do historii, nauki i literatury polskiej prezydent rządu RP na uchodźstwie August Zalewski nadał Janowi Kowalikowi Złoty Krzyż Zasługi. W roku 1986 w Londynie prezydent Edward Raczyński odznaczył Go Krzyżem Oficerskim Polonia Restituta. W listopadzie 1993 roku konsul generalny RP w Los Angeles, Jan Szewc uhonorował Jana Kowalika Krzyżem Oficerskim "Za Zasługi dla Rzeczypospolitej Polskiej". Jan Kowalik zmarł w Stanach Zjednoczonych w lutym 2001 roku. Miał 91 lat. |
|
| Nauczyciel z wykształcenia, douczał się ponadto w rozmaitych dziedzinach: w etnografii polskiej, historii nowoczesnej, historii literatury polskiej, dziejach prasy polskiej poza krajem i bibliografii. A wszystko, czego się nauczył, owocowało pięknie i bogato rozlicznymi pracami. W ukazującym się w Londynie Tygodniku Polskim Maja Elżbieta Cybulska napisała: "Jan Kowalik jest człowiekiem naprawdę wybitnym (...) choćby z uwagi na wyjątkowość pracy włożonej w utrwalanie dorobku emigracji. Znakomity bibliograf, autor z zakresu czasopiśmiennictwa, stworzył olbrzymi warsztat badawczy, z którego korzystają naukowcy... Jan Kowalik przemawia też spoza tomów bibliografii czasopism i studiów głosem pisarza i poety, wrażliwego obserwatora, człowieka uczuciowego...". W nowojorskim Przeglądzie Polskim, w eseju pióra Ewy Czarneckiej (Renaty Gorczyńskiej), czytamy: "Zdaniem niektórych autorytetów, prawdziwa poezja jest zawsze metafizyczna, a poeta pełni rolę pośrednika w rozmowie człowieka z Bogiem. (...) Pisze z prostotą, innym pozostawiając skomplikowane konstrukcje i systemy aluzji. Dlatego jego utwory przemawiają do tzw. szarego człowieka. Autor wyraża w nich zachwyt nad pięknem świata, nostalgię emigranta (zawsze dyskretną, bez patosu i wielkich słów), głęboką ufność w Opatrzność Boską. Patrzy na swoja drogę życiową z perspektywy pielgrzyma, który wiele już przebył...". |
||
| Jan Kowalik, pisarz, kronikarz i poeta tworzący w niepoetycznych, trudnych, szarych latach powojennych, wyrażał w swych wierszach nie tylko siebie, ale wszystkich pozostających poza granicami własnej ojczyzny, oddzielonych od niej szlabanem. Zagubionych, złapanych w potrzask historii, miotających się pomiędzy granicami krajów, które może przyjmą, a może odrzucą... Ujęta w formę poetycką prawda o tamtych czasach jest największą wartością twórczości Kowalika. Ta wyciszona, głęboko przemyślana poezja jest pamiętnikarskim zapisem "na wieczną rzeczy pamiątkę...". W roku 1993 - z okazji wręczenia Janowi Kowalikowi Krzyża Oficerskiego 'Za Zasługi dla RP' - prof. Andrzej Woźnicki z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego powiedział, że jest "poetą na wskroś katolickim" i że "jego poezja wyraża chrześcijańską wizję natury stworzonej przez Boga, religijne wartości człowieka i wiarę w Opatrzność Bożą". Wiersze Kowalika to refleksje, przeplatane wątkiem modlitewnym oraz zaduma, która towarzyszy człowiekowi w drodze do celu ostatecznego: Jego drzwi... |
 |
|
Słusznie prof. Woźnicki nazwał go homo faber. A na łamach Przeglądu Polskiego Jerzy Piekarski określił Kowalika jako homo multarum litterarum, a więc jako człowieka wielu dziedzin literackich. Poezja, opowiadania, drobne utwory literackie, jakkolwiek ogromnie ważne w twórczości Jana Kowalika "wypełnionej smętkiem gorącej wiary i równie gorącej miłości ojczyzny" są "mniejszym bratem" jego, nie mającym sobie równych, naprawdę wiekopomnych dzieł bibliograficznych. Ten "bibliograf znakomity Polonii" stworzył w pojedynkę olbrzymi warsztat dla obecnych i przyszłych historyków i badaczy polskiej diaspory. Gdy prof. Woźnicki przekazywał w mieniu KUL do druku pięciotomową 'Bibliografię czasopism polskich wydanych poza granicami kraju od września 1939 roku', w Instytucie Polonijnym przy Uniwersytecie Poznańskim dr Krystyna Maciejewska stwierdziła, że cały ówczesny zespół pracowników Polskiej Akademii Nauk nie byłby zdolny dokonać tak monumentalnego dzieła, jakiego w okresie 25 lat dokonał Jan Kowalik. A przecież to nie jedna bibliografia, jaka mrówczą pracą stworzył. Są także jeszcze między innymi dwie prace dokumentacyjne dotyczące podróży Ojca Świętego Jana Pawła II do Stanów Zjednoczonych. Są to zbiory artykułów prasowych oraz chronologicznie zestawiona bibliografia czasopiśmienniczej literatury okolicznościowej, artykułów, reportaży oraz bibliografia amerykańskich czasopism, w jakich się ukazały. Inne prace Jana Kowalika - z zakresu regionalizmu, ludoznawstwa, publicystyki, historii, literatury i bibliografii - są mniej lub prawie w ogóle nie znane szerszemu ogółowi. Poezja jego jest bowiem przeznaczona dla wszystkich czytających, a dzieła naukowe - głownie dla specjalistów. W roku 1947, w ukazującym się we Frankfurcie tygodniku Kronika, Jerzy Szeptycki napisał: "Kowalik jest jak szlachetny instrument, na którego strunach dźwięczą akordy, ale który nadaje im pełną wartość i przejmujące brzmienie własnym, jemu tylko właściwym rezonansem. (...) Prawdziwe wzruszenie jest w sztuce związane z umiejętnością wypowiedzenia go, a wizja ubrana w formę artystyczną stanowi dzieło i dopiero wtedy można mówić o poezji. W wierszach wyczuwa się ład między Kowalikiem-człowiekiem a Kowalikiem-artystą. Myśli jego noszą znamię prawdy osobistej i artystycznej. Wypływają z jego osobowości i wypowiadają ją na równi z pięknem czerpanym z niewidzialnych dla innych ludzi źródeł i przesiewanych przez Jego artystyczne sito...". |
||
|
| JAN KOWALIK Zapis w kalendarzu Ratunku! Czas mnie dogania tonę w powodzi dni Wczoraj był wtorek jutro już niedziela dzisiaj staje się wczoraj już przedpołudnie nie czeka wieczora Miesiąc upływa jak tydzień Tydzień staje się dniem płytkim oddechem gdy głowę wynurzę z powodzi Tylko nocą czas zwalnia płyniemy uciszeni pogodzeni z łóżkiem Puls wiosłem uderza miękko o burtę mózgu coraz wolniej i ciszej Ale go jeszcze odczuwam jeszcze go słyszę i myślę: Zaczyna się tortura jutra. |
 |
W 90. rocznicę urodzin Jana Kowalika Róża Nowotarska opublikowała 25.VIII 2000 r. w Nowym Dzienniku (www.dziennik.com) okolicznościowy tekst pt. "Zapis w kalendarzu", na podstawie którego powstała powyższa nota. Również z Nowego Dziennika zaczerpnęliśmy garść faktów i wybraną bibliografię Jego prac. 23 lutego 2001 roku Nowy Dziennik piórem Floriana Śmieji (we wspomnieniu pt. "Świecki patron polskiej prasy emigracyjnej") doniósł, że Jan Kowalik nie żyje. |
|
Jan Kowalik Wiersze wybrane Wyd. Norbertinum Lublin 1994 |
|||
[Nota od Wydawcy:] "W dalekim San José, nad brzegiem Pacyfiku mieszka[ł] Jan Kowalik, jedna z najbardziej zasłużonych postaci współczesnej kultury polskiej. W USA zaczęła się jego pasja bibliograficzna i zbieracka. Swój czas poświęcił dokumentacji historyczno-bibliograficznej polskiej diaspory, a szczególnie prasie emigracyjnej. Po latach ta benedyktyńska praca zaowocowała publikacjami, bez których trudno sobie dziś wyobrazić funkcjonowanie warsztatów badawczych [wielu polskich] historyków, socjologów, krytyków i historyków literatury". (Przedmowa i opracowanie: Bogusław Wróblewski) |
|||
|
| Zbiory czasopism polonijnych w Bibliotece Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej im. ks. Jana Jabłońskiego w Poznaniu - Początki zbiorów prasy emigracyjnej. Kolekcja Jana Kowalika - |
"Pierwszym etapem budowy [w Bibliotece Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej im. ks. Jana Jabłońskiego w Poznaniu] kolekcji prasy emigracyjnej i polonijnej było scalanie zbiorów rozproszonych wewnątrz samego zgromadzenia zakonnego – w różnych jego instytucjach i we własnych bibliotekach księży w kraju i za granicą. Jednak bezspornym fundamentem kolekcji stał się dar pana Jana Kowalika z San José w Kalifornii. [...] Jego przygoda z polską prasą emigracyjną rozpoczęła się jeszcze w Niemczech. Współredagował frankfurcką 'Kronikę', monachijskie 'Słowo Katolickie', weinheimski 'Szlak', czy wydawane w Monachium 'Ostatnie Wiadomości'. Założony przez niego 'Polak w Waldeck' należał do najbardziej typowych wydawnictw emigracji polskiej w powojennej Europie. W roku 1950 wraz z żoną Emmą wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. [...] Przez półwiecze z iście benedyktyńskim zacięciem gromadził emigracyjną prasę z całego świata, a spędzając miesiące całe w polskich bibliotekach i archiwach na Zachodzie stworzył dzieło swego życia – Bibliografię czasopism polskich wydanych poza granicami Kraju od września 1939 roku. Przy smutnym braku zainteresowania czy możliwości emigracyjnych oficyn zdecydował się opublikować ją jako facsimilium w wydawnictwie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w pięciu tomach w latach 1976 – 1988. W połowie lat osiemdziesiątych Jan Kowalik przekazał swoją kolekcję Bibliotece Towarzystwa Chrystusowego w Poznaniu. Prawie trzy metry sześcienne [!] emigracyjnych czasopism, spakowane w drewniane skrzynie, trafiły najpierw do Niemiec. Tam zostały zdeponowane w domu prowincjalnym Towarzystwa Chrystusowego w Essen (Zagłębie Ruhry), na przeszło trzy lata pozostając w specjalnie przygotowanym pomieszczeniu. Ta niezwykła kolekcja mogła być bezpiecznie wywieziona do kraju dopiero po roku 1989. Zbiór liczy około tysiąca tytułów polskich czasopism wydanych na emigracji po roku 1939. Jego walorem jest niezwykle bogaty zbiór z lat czterdziestych i pięćdziesiątych nieomal ze wszystkich krajów osiedlenia bądź czasowego przebywania polskiej rzeszy wychodźczej. W osiemdziesięciu procentach są to pierwsze numery, jakie się ukazały, bądź numery mieszczące się w pierwszej dziesiątce. Na szczególną uwagę zasługują biuletyny wojenne z Bliskiego i Środkowego Wschodu czy pisma z obozów i polskich ośrodków w Niemczech, będących pod okupacją państw alianckich". |
| Ks. mgr Jarosław Staszewski TChr, Dyrektor Biblioteki |
|
Historię Biblioteki Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej |
| "ARCHIWUM JANA KOWALIKA Trzon zbiorów specjalnych stanowi Archiwum Jana Kowalika (2001), autora pięciotomowej "Bibliografii czasopism polskich wydanych poza granicami kraju od roku 1939", wydanej drukiem przez KUL na przelomie lat 70. i 80. Zawierucha wojenna rzucila Jana Kowalika do Niemiec, skąd po wojnie przeniósł się do Stanów Zjednoczonych. Cale swoje życie poświęcil badaniu i dokumentowaniu polskiej aktywności wydawniczej poza granicami Kraju. Zebral oszalamiającą wprost ilość informacji na temat emigracyjnej prasy. W zbiorach Jana Kowalika znalazly się pisane ręcznie biuletyny obozowe, gazetki z początku wieku wydawane przez polskich misjonarzy w Mandżurii, polskojęzyczne czasopisma z Ameryki Lacińskiej oraz wojenna i powojenna prasa z ponad 60. krajów. Jego rewelacyjna kolekcja w początkach lat 80. została przekazana Bibliotece Towarzystwa Chrystusowego. [...] Dopiero po roku 1989 zbiory trafily do Poznania i od tego czasu są systematycznie opracowywane i wprowadzane do katalogu. Ten żmudny proces oczywiście trwa nadal". |
|
| (Nieuporządkowany) wybór publikacji Jana Kowalika |
|
Skoczów 1937; Koło Organizacji Związku Pisarzy Polskich w Niemczech; Arolsen 1947; Polonica niemieckie za czas od 1 IX 1939 do 31 XII 1948, Instytut Literacki, Paryż 1952; (Bibliographical contributions to Polish-German relations), 1954, ASIN: B0007HTMUA Instytut Literacki, Biblioteka 'Kultury' t. 30, Paryż 1958; dotyczących Polski, 1900-1958, Instytut Zachodni, Poznań 1960; Działalność wydawnicza (1946 - maj 1959), Instytut Literacki, Paryż 1959, ISSN: 0206-0393; Bibliografia, Instytut Literacki, Biblioteka "Kultury" t. 94, Paryż 1963, ISSN: 0406-0393; przedm. Adam Bromke, wstęp Jan Kowalik. Polish Alliance Press, Toronto 1963; w: Literatura polska na obczyźnie. Red. Tymon Terlecki, t. 2, Londyn 1965; oraz Katedry Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego według stanu z 1 I 1964 r. Opracował Jan Kowalik, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1966 Toronto, Ontario 1976; ASIN: B0006XBNTS; The Polish American Community in Northern California, and the History of Its Ethnic Pastorale, American-Polish Documentation Studio (powiel.) San José, Kalifornia 1977, ASIN: B0006DZWH2; San Francisco 1978, Midpoint Trade Books Inc., ISBN: 0882474987 (0-88247-498-7); Polish-American Documentation Studio, San José, Kalifornia 1962; American-Polish Documentation Studio, San José, Kalifornia 1984, ASIN: B0006EJ1KU; American-Polish Documentation Studio, San José, Kalifornia 1984, ISBN: 2147483647; T. 1-5. Oprac. Jan Kowalik, Wyd. KUL, Lublin (1976 -) 1988, ISBN: 83-2280-121-1; |
|
 Jan Kowalik: U drzwi Twoich (wiersze) Editions POLEMIKA, Paris 1983 Projekt okładki: Jacek Siudziński |
 Jan Kowalik: Wiersze wybrane. Przedmowa i opracowanie: Bogusław Wróblewski. Biblioteka Akcentu, t. 4. Okładka i oprac. graficzne: Zofia Kopel-Szulc. Wydawnictwo Norbertinum, Lublin 1994, s. 108 ISBN: 83-85131-53-1 |
 Jan Kowalik: Exsul Familia (wiersze) 'Sigma Press' - Warsztat Typograficzny Stanisława i Anny Piaskowskich, Albany, NY, U.S.A. 1983 |
 Jan Kowalik: Zatrzymać czas (wiersze) 'Sigma Press' - Warsztat Typograficzny Stanisława i Anny Piaskowskich, Albany, NY, U.S.A. 1987 |
 Władysław Chojnacki, Jan Kowalik: Bibliografia niemieckich bibliografii dotyczących Polski 1900-1958 (wydanie dwujęzyczne) Instytut Zachodni, Poznań 1960 |
 Jan Kowalik: Kultura 1947-1957. Bibliografia zawartości treści. Działalność wydawnicza (1946 - maj 1959), Instytut Literacki, s. 396, Paryż 1959 (wznowienie 2005) |
 Jan Kowalik: Bibliografia czasopism polskich wydanych poza granicami Kraju od września 1939 r. Tom V. Wydawnictwo KUL, Lublin 1988, s. 272 ISBN: 83-228-0212-1 |
||
| Pierwotne wydanie bibliografii: T. 1, A-J, s. 299; T. 2, K-O, s. 245; T. 3, P-S, s. 264; T. 4, T-Ż, s. 224, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1976 |
||||
|
| O Janie Kowaliku: Bogusław Wróblewski: Jan Kowalik - wybitny bibliograf polskiej diaspory (z fot. Jana Kowalika), Akcent nr 4, 1992 [Lublin], s. 110-112 Róża Nowotarska: W 90. rocznicę urodzin Jana Kowalika: Zapis w kalendarzu Nowy Dziennik - Przegląd Polski online (25 sierpnia 2000 r.) |
|
| Opracowanie i redakcja: Jan Krzysztof Wasilewski |
Autor: Jan Krzysztof Wasilewski
Ostatnia aktualizacja: 28.09.2008, godz. 04:10 - Artur Podsiadły
Ostatnia aktualizacja: 28.09.2008, godz. 04:10 - Artur Podsiadły