Stan czytelnictwa w Czytelni Głównej Biblioteki Uniwersyteckiej KUL w latach 1989 – 2004

Stan czytelnictwa w Bibliotece Uniwersyteckiej KUL

mgr Józefa Zabłotni, kustosz

28.II 2004 r.

  Biblioteka stanowi naturalny grunt, na którym wspiera się kształcenie, od szkoły podstawowej poczynając na uniwersytecie kończąc. Wspomaga ona naukę, oddziałuje na upowszechnienie oświaty, kształtuje rozwój intelektualny i emocjonalny oraz poszerza horyzonty korzystającego z jej zbiorów. Niezależnie od celów, jakie społeczeństwo wyznacza bibliotekom, zawsze kojarzą się one przede wszystkim z czytaniem [ 1 ] i czytelnictwem, które w najogólniejszym stopniu rozumiemy jako proces społeczny, polegający na zaspokojeniu różnych – etycznych, intelektualnych, naukowych, informacyjnych i rozrywkowych potrzeb ludzi, poprzez przyswajanie przekazywanego pisemnie dorobku ludzkich myśli, uczuć i wiedzy [ 2 ].

Dyrektor BU KUL, ks. dr Tadeusz Stolz, wprowadza zebranych w tematykę wykładu.
Obok - Autorki opracowania: z lewej (tyłem) kustosz Anna Madej, z prawej (w głębi) kustosz Józefa Zabłotni.

 

  Niniejszy przyczynek prezentuje stan czytelnictwa, a wiec działanie Czytelni Głównej Biblioteki Uniwersyteckiej KUL oraz jej użytkowników w latach 1989 – 2004. Okres ten wybrano nie przypadkowo. W tym czasie dokonały się zmiany polityczne, gospodarcze, ustrojowe i kulturalne, które miały wpływ na funkcjonowanie Biblioteki i Czytelni. Ustrój polityczny, przeobrażenia w systemie gospodarczym, upowszechnienie się oświaty wyższej, powszechność mediów elektronicznych ugruntowały drogę kulturze masowej. Rewolucyjne zmiany w tym okresie przyniósł także rozwój technik telekomunikacyjnych, w wyniku których nastąpił postęp techniczny w łączności, umożliwiający przekazywanie informacji na niemal nieograniczoną odległość. Telefony komórkowe, faksy, poczta elektroniczna, technologia komputerowa weszły do bibliotek. Powstawanie połączonych katalogów komputerowych, pojawienie się książek i czasopism elektronicznych – wszystko to spowodowało, że informacja stała się środkiem i celem czytelnictwa [ 3 ].

  O funkcjonowaniu biblioteki, jej kształcie organizacyjnym, architektonicznym, wyposażeniu wnętrz, zasięgu społecznego oddziaływania decydują cztery główne czynniki: struktury społeczne, poziom cywilizacyjny, organizacja i struktura warsztatu bibliotecznego, użytkownicy i czytelnicy, ich kompetencje, nawyki, preferencje, potrzeby w zakresie informacji i dostępu do zbiorów bibliotecznych. Wszystkie te elementy warunkujące działanie bibliotek mają jedna cechę wspólną – zmienność [ 4 ]. Bardzo mocno widoczna stała się ona także w Bibliotece Uniwersyteckiej KUL. Z biegiem czasu w gmachu biblioteki zaczęły pojawiać się nowości, służące poprawie komfortu pracy czytelnika – barek na drugim piętrze, punkt ksero, biblioteczne katalogi komputerowe, będące uzupełnieniem starych katalogów kartkowych. Biblioteka się powiększyła – dzięki dobudowaniu nowego skrzydła gmachu głównego rozpoczęto reorganizację zbiorów, zmieniły się godziny pracy biblioteki (w poniedziałki ograniczono je do 8 godzin, od 11.00 do 19.00, a w soboty do 7 godzin – od 8.00 do 15.00). Przeobrażeniom uległo też funkcjonowanie Czytelni Głównej, będącej obiektem naszych badań. Omówimy to jednak w kolejnej części szkicu, po zasygnalizowaniu głównych kierunków badań dotyczących złożonej problematyki badań czytelniczych.

 

kustosz Anna Madej

kustosz Józefa Zabłotni

 

  Czytelnictwo jak każde zjawisko społeczne podlega prawom rozwoju, a jako obiekt badań jest przedmiotem zainteresowania kilku różnych dyscyplin naukowych: socjologii, psychologii, semiologii i teorii komunikacji a także nauki o literaturze, o książce, pedagogiki i bibliotekoznawstwa. Taki szeroki wachlarz zainteresowań powoduje, że każdy punkt widzenia tej problematyki jest wycinkowy, a żadne ujęcie nie ma charakteru ostatecznego. Ale stopniowe zbliżanie rozmaitych punktów widzenia oraz ujawnianie nowych prawidłowości wzbogaca i weryfikuje dotychczasową wiedzę o czytelnictwie [ 5 ].

  Badania naukowe nad czytelnictwem rozwinęły się pod koniec XIX wieku [ 6 ]. Od tej pory powstała wielojęzyczna literatura o czytaniu; są to rozprawy, ale także sprawozdania z badań. Obejmowały one szeroko pomyślane badania począwszy od stosunku społeczeństwa do książki, po opisy czytelnictwa w określonej grupie społecznej, bibliotece, szkole, czy tylko jednej klasie szkolnej [ 7 ].
  Czołowa w naszym kraju postać teoretyka i naukowca zajmującego się popularyzacja książki i czytelnictwa, Helena Radlińska, była zwolenniczką poglądu, że celem czytania jest rozwój czytelnika [ 8 ]. Z czasem wokół jej osoby skupiło się grono ludzi zainteresowanych sprawami lektury. Na Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie powstały studia bibliotekarskie, których absolwenci prowadzili badania dotyczące odbioru określonego typu literatury przez czytelnika z konkretnych środowisk [ 9 ].
  Odrębny kierunek badawczy wyznaczała praca Maksymiliana J. Ziomka 'Czytelnictwo powieści'. Przedstawiała ona czytelnictwo w prywatnych wypożyczalniach działających na innych zasadach niż biblioteki publiczne. Autor ograniczył się do scharakteryzowania czytelników, których stanowili głównie urzędnicy, studenci i uczniowie, przedstawiciele wolnych zawodów oraz niepracujące żony. Proponował on, aby ze względu na niechęć ludzi do odpowiadania na ankiety, skupić się na dokumentacji wypożyczalni [ 10 ].

  Po wojnie dość szybko wyciszono, a później zlikwidowano cykle badań czytelniczych, polegające na ankietowaniu określonych grup społecznych pod kątem lektury i kontaktu z książką. Do tematu powrócono dopiero w 1955 roku, gdy przy Bibliotece Narodowej powstał Instytut Książki i Czytelnictwa. Później pojawiły się też inne ośrodki propagujące badania czytelnictwa. Napisano szereg opracowań skupiających się na czytelnictwie bibliotecznym. Badano zainteresowanie książką poszczególnych grup ludzi – dzieci, młodzieży, kobiet, młodych metalowców, włókniarzy. Badano pod tym kątem różne środowiska: wiejskie, małomiasteczkowe i wielkomiejskie [ 11 ]. Mniej uwagi poświęcano rynkowi księgarskiemu [ 12 ]. Oprócz badań Instytut Książki i Czytelnictwa podjął kilka programów, dzięki którym zaobserwowano wzrost czytelnictwa do roku 1977, a potem przez kolejne dziesięć lat stabilizację z rysującą się tendencją spadkową [ 13 ]. W 1992 roku przeprowadzono kolejne badania. Zasygnalizowały one optymistyczne trendy, naliczono w społeczeństwie aż 42 procent osób czytających 6 książek rocznie. Wzrost ten przypisano zmianie oferty wydawniczej, w której pojawiło się wiele pozycji popularnych, starających się dostosować do gustów masowego odbiorcy. Kolejne badania z lat 1994, 1996 i 1998 mówiły jednak o tendencji spadkowej czytelnictwa [ 14 ].

  Badania czytelnicze w Polsce w przeważającej większości opierały się na metodach ankietowych, zapoczątkowanych przez badaczy skupionych wokół Heleny Radlińskiej. Bardzo niewielu badaczy zdecydowało się spojrzeć na problem czytelnictwa przez pryzmat biblioteki, jej dokumentacji i obserwacji nawyków czytelniczych poczynionych przez jej pracowników [ 15 ]. Nasz przyczynek, ukazuje drobny wycinek problematyki czytelnictwa w bibliotekach naukowych. Obiektem naszych zainteresować będą źródła informacji wykorzystywane i udostępniane w Czytelni Głównej Biblioteki Uniwersyteckiej KUL Nasze spostrzeżenia oprzemy właśnie na dokumentacji bibliotecznej i na obserwacjach dokonywanych przez pracowników tej czytelni.

 

Panie Józefa Zabłotni i Anna Madej podczas wykładu; z lewej dyrektor BU KUL, ks. dr T. Stolz

 

  Czytelnia Główna mieści się na czwartym piętrze Biblioteki Uniwersyteckiej KUL. Udostępnia ona pozycje znajdujące się w księgozbiorze podręcznym, w magazynach, a także (w znajdujących się w pomieszczeniach przylegających do czytelni) Zbiorach Graficznych i Kartograficznych. Bogaty księgozbiór podręczny, usytuowany w czytelni, który w 1989 roku obejmował 21.550 woluminów (stan z 31 grudnia 1988), rozrósł się do 22.671 woluminów (stan z 31 lipca 2004). Dla tej części zbiorów jest wolny dostęp do półek. Jedynie nowe, cenne pozycje z dużą ilością zdjęć, planów i wykresów znajdują się na zapleczu i każdorazowo podaje je bibliotekarz dyżurny. Cały księgozbiór ustawiony na regałach wokół czytelni usystematyzowany jest w prosty i czytelny sposób, według określonych działów. Przy wejściu znajdują się encyklopedie i słowniki ogólne (tematyczne włączone są do poszczególnych działów), a dalej wzdłuż ścian czytelni – Bibliologia, Bibliografia, Biografie, Naukoznawstwo, Filozofia, Pedagogika, Historia, Literatura Polska i Obca, Prawo, Nauki Społeczne, Ludoznawstwo, Medycyna, Nauki Matematyczno-Przyrodnicze, Lubliniana. Całość tych zbiorów posiada odrębny katalog kartkowy, usytuowany na korytarzu przed czytelnią. W celu najlepszego zaspokojenia wymogów czytelników, a także ze względu na ograniczoną przestrzeń, bibliotekarze każdego roku nie tylko do włączają nowe pozycje do księgozbioru, ale przeprowadzają "meliorację" zbiorów – wycofują stare i zniszczone pozycje, zastępując je nowszymi. Do magazynów wycofywane są stare wydania poczytnych pozycji, opracowania przestarzałe i mało wykorzystywane, a ich miejsce zajmują nowe, budzące większe zainteresowanie czytelników ze względu na zmiany w toku kształcenia.

  Czytelnia udostępnia księgozbiór przez sześć dni w tygodniu, w godzinach pracy biblioteki. Zamówienie wyszukanej w katalogu pozycji następuje po złożeniu przez czytelnika rewersu, który potem stanowi podstawę do sporządzenia statystyki dziennej, miesięcznej i rocznej. Każdy czytelnik zobowiązany jest do wpisywania się do księgi odwiedzin czytelni. W ten sposób powstaje dokumentacja, która będzie materiałem źródłowym do naszych dalszych analiz.

  Czytelnia posiada 160 stanowisk pracy, w tym przy dwóch zainstalowane są czytniki do mikrofilmów. Ilość ta niestety nie zawsze zaspokajała potrzeby czytelników, których liczba w omawianym okresie systematycznie wzrastała. Dokładnie ilustruje to poniższa tabela. Prezentuje ona ilość czytelników w poszczególnych latach i księgozbiór przez nich wykorzystany. W ostatniej kolumnie umieściliśmy ilość woluminów przekazanych do kopiowania (te dane przydadzą się nam do dalszych analiz). Rozważaliśmy także przeliczenie ilości udostępnionych tomów przypadających na jednego czytelnika. Jednak zrezygnowaliśmy z tego pomysłu, gdyż uzyskane w ten sposób dane nie byłyby w żaden sposób miarodajne. Bardzo często obserwujemy, jak jeden odwiedzający zamawia i przegląda po kilka książek równocześnie, zaś inny pojawia się tylko dla jednej pozycji, którą studiuje przez kilka dni. Nie porównywaliśmy też liczby użytkowników czytelni z ogólna liczbą studentów ba uczelni, gdyż wyraźnie daje się zaobserwować, że nie wszyscy studenci KUL korzystają z naszej czytelni.

 

Tabela 1. Czytelnicy i udostępniane zbiory
Rok	Liczba woluminów udostępnionych	Liczba czytelników	Kopie
1989	211.732	37.877	–
1990	249.565	40.339	–
1991	237.472	40.520	–
1992	284.915	47.326	11.291
1993	280.205	47.984	12.585
1994	248.394	44.953	12.271
1995	297.345	49.128	12.822
1996	352.513	53.845	13.512
1997	345.976	55.590	15.407
1998	355.511	55.556	18.828
1999	256.904	50.432	14.260
2000	268.588	47.791	25.426
2001	249.075	43.717	21.795
2002	241.836	41.742	20.151
2003	241.261	41.483	21.268
2004	151.581	27.609	13.389

 

Zestawienie to wyraźnie wskazuje na stały i systematyczny wzrost liczby wypożyczonych książek do drugiej połowy lat '90. XX wieku. Najwięcej ich wypożyczono w 1998 roku, ale dwa lata wcześniej liczba ta kształtowała się na niewiele niższym poziomie. Już od roku 1999 obserwujemy jednak spadek wypożyczeń. W 2002 roku liczba ta ukształtowała się na poziomie około 25 tysięcy (czyli takim jak w 1990 roku). Podobną sytuację obserwujemy, gdy popatrzymy na ilość odwiedzin w czytelni. Najwięcej osób przyszło do nas w 1997 roku, już rok później jednak zaczynamy obserwować systematyczny, choć nie tak gwałtowny spadek. W 2003 roku ilość odwiedzin zmalała do poziomu z wczesnych lat '90. Można doszukiwać się wielu powodów takiego stanu rzeczy, chociaż trzeba zaznaczyć, że ta tendencja zgodna jest z tym, co zaobserwowały w swych badaniach G. Straus i K. Wolff [ 16 ]. Studenci wielu kierunków mają dobrze zaopatrzone biblioteki zakładowe, studenci kierunków ścisłych częściej korzystają z biblioteki UMCS, a gdy w grę wchodzi szybki obieg informacji, poszukują wiadomości w Internecie i prasie bieżącej. Nie bez przyczyny wydaje się fakt, że w czasach obecnych znacznie łatwiej dotrzeć do poszukiwanej książki (albo jej kopii), poza biblioteką. Prawdopodobnie to łączy się z faktem, że wyraźnie skrócił się też czas przebywania w czytelni. Coraz częściej obserwujemy, jak młody człowiek, nawet nie zaznajomiwszy się z artykułem czy książką, składa zamówienie na wykonanie kopii.

Wykres 1: Udostępnianie a kopiowanie księgozbioru w Czytelni Głównej BU KUL (1989 - 2004)

Zaprezentowany wyżej wykres przedstawia poziom czytelnictwa w porównaniu do ilości pozycji kopiowanych. Widzimy tu wyraźny wzrost liczby tych ostatnich. Trzeba jednak pamiętać, że w naszej Bibliotece kopiować można tylko pozycje wydane po roku 1950, jeśli są w dobrym stanie technicznym, i nie zachodzi obawa ich zniszczenia lub uszkodzenia, nie wolno zaś kopiować pozycji ze zbiorów specjalnych: map, atlasów, albumów, nut i rycin, dzieł bardzo rzadkich i kosztownych [ 17 ], oraz książek o dużej grubości i w sztywnej oprawie. Przy takim ograniczeniu śmiało możemy przyjąć, że w skali rocznej 1/10 zamawianych w czytelni druków jest kopiowana. A liczba zamówień na tę usługę wzrasta w okresach przedświątecznych (gdy czytelnicy wyjeżdżają i chcą mieć ze sobą materiały) i podczas sesji (kiedy to intensywniej przygotowują się do egzaminów i kończą pisać prace).

Tabela 2. Kategorie udostępnianych w Czytelni Głównej zbiorów BU KUL
rok →		1989	1994	1999	2003
Ilość zrealizowanych rewersów (magazyny)	druki zwarte	78.253	78.168	95.727	88.984
	czasopisma	54.763	47.238	52.833	62.533
	rękopisy	1.406	1.884	—	—
	zbiory graficzne	4.512	4.507	4.497	2.085
	inne	584	747	654	1.956
	podręczniki	72.214	115.850	92.167	85.983
	razem	211.732	248.394	256.904	241.261
rewersy niezrealizowane	wypożyczone	3.126	3.457	2.805	2.172
	braki	1.081	1.603	946	1.135

Tabela 2 prezentuje rodzaje materiałów udostępnianych w czytelni na początku badanego okresu (1989) i w odstępach pięcioletnich (1994, 1999, 2003) tak, aby każdy rok studiów był choć raz uwzględniony. W ostatnim przedziale czasowym upłynęło tylko 4 lata, ale jest to ostatni pełny rok kalendarzowy analizowany w naszej pracy. Udostępniane w czytelni zbiory dzielimy na pięć podstawowych kategorii: druki zwarte, czasopisma, podręczniki, materiały ze Zbiorów Graficznych i inne, które nie mieszczą się w żadnej z tych kategorii. Do końca 1997 roku czytelnia posiadała na zapleczu i udostępniała zainteresowanym prace magisterskie i doktorskie obronione na KUL, które cieszyły się sporym zainteresowaniem. W 1998 roku przekazano je do Archiwum KUL mieszczącego się w Kolegium Jana Pawła II; w tabeli ujęte zostały w kategorii "rękopisy". Ponadto w Czytelni Głównej wyłożone są do wglądu prace doktorskie przed obroną. Udostępniane są również pozycje z Magazynu Aneksowego i ze zbioru Esperanto (w tabeli - w kategorii "inne").   Ilość druków zwartych udostępnianych w czytelni w omawianym okresie początkowo nieznacznie spadała, by w 1999 wzrosnąć do poziomu blisko 96 tysięcy. Spadek udostępniania z 1994 roku mógł być spowodowany sytuacją na rynku księgarskim w Polsce, gdy wiele poszukiwanych i dawno nie wznawianych tytułów ukazało się ponownie drukiem. Natomiast spadek z roku 2003 ma już prawdopodobnie inne przyczyny; postępujący brak zainteresowania książką, oraz dostępność tych samych, albo zbliżonych wiadomości w innych źródłach informacji. Inaczej sytuacja przedstawia się z czasopismami, na które - po spadku w 1994 roku - liczba zamówień wzrosła. Nie powstrzymało nawet tej tendencji przeniesienie udostępniania czasopism dużego formatu, tzw. "zerówek", do Czytelni Informacji Naukowej. Zamówienia na kopiowanie są - po drukach zwartych - najczęściej składane na materiały z czasopism naukowych. Obserwujemy natomiast spadek zainteresowania czytelników zbiorami graficznymi. Biorąc jednak pod uwagę rozwój biblioteki zakładowej Sekcji Historii Sztuki na Wydziale Humanistycznym, otwarcie granic i możliwość wyjazdu do wielkich galerii, a także ich olbrzymią dostępność w Internecie, gdzie można zobaczyć fotografie dzieł wielkich mistrzów, spadek ten nie wzbudza zdziwienia.   W zestawieniach nie da się ściśle określić wykorzystywanych zbiorów znajdujących się na terenie czytelni. Jeśli czytelnik korzysta z encyklopedii i słowników, o których wie, gdzie może je znaleźć na półce, to nie zgłasza tego bibliotekarzowi i nie wypełnia na nie rewersów. Część tych zbiorów przy zwrocie zostaje odnotowana przez dyżurnego, reszta jednak zostaje niewiadomą, gdyż niemożliwością jest ujmowanie w statystyce każdego sięgnięcia do informatora.   Tabela zawiera również dane o realizacji rewersów, na którą oficjalnie czeka się 20 minut. W praktyce jednak wygląda to różnie, w zależności od natężenia ruchu w czytelni. Obserwując natężenie odwiedzin w czytelni zaobserwowaliśmy ciekawe zjawisko, które znalazło odzwierciedlenie w statystykach. Pokazuje je tabela, prezentowana poniżej, w której (w wybranych latach) przedstawiono czytelnictwo w poszczególnych miesiącach roku kalendarzowego.

Tabela 3. Udostępnianie zbiorów i ilość czytelników w rozkładzie miesięcznym
	1989		1994		1998		2003
	udost.	czyt.	udost.	czyt.	udost.	czyt.	udost.	czyt.
I	24.493	4.438	24.140	4.948	28.912	5.242	26.541	4.164
II	19.433	3.445	24.508	4.052	23.878	5.012	21.644	3.856
III	23.287	4.023	34.588	6.279	41.025	7.854	31.753	5.548
IV	29.030	5.164	27.636	4.971	31.548	6.074	27.626	4.486
V	23.340	4.160	24.970	4.506	29.336	5.701	25.829	4.144
VI	15.867	2.695	18.387	3.086	13.211	2.886	17.290	2.864
VII	7.384	1.009	8.930	1.160	1.786	493	11.443	2.047
VIII	684	201	656	137	—	—	—	—
IX	6.335	1.497	9.443	1.649	10.421	2.040	6.686	1.785
X	16.350	3.443	22.406	4.579	22.539	4.992	24.401	4.803
XI	24.891	4.644	29.948	5.764	27.246	5.569	24.459	4.400
XII	20.627	3.158	22.794	3.833	27.002	4.569	23.589	3.437

Szczegółowa analiza tej tabeli prowadzi do ciekawych wniosków na temat nawyków czytelniczych ludzi korzystających ze zbiorów biblioteki naukowej. Okazuje się bowiem, że największe nasilenie ruchu czytelniczego obserwujemy w miesiącach wczesnej wiosny, tuż po sesji, a przed świętami Wielkiej Nocy. W latach 1989 i 1999 był on największy w kwietniu, a w latach 1994 i 2003 - w marcu. Drugi taki szczyt następuje na początku roku akademickiego, kiedy nowi studenci zaczynają się uczyć, a starsze roczniki zbierają materiały do prac magisterskich i semestralnych. Trzecie nasilenie wizyt w czytelni obserwujemy w styczniu, po przerwie świątecznej, a tuż przed sesją. Stąd wynika obserwowany rokrocznie spadek czytelnictwa w lutym. Sesja i wakacje są też powodem tego, że stałych czytelników ubywa. Od 1999 roku w sierpniu czytelnia nie pracuje; chętni, którzy dostaną zgodę na korzystanie z jej zbiorów, mogą to robić w Czytelni Informacji Naukowej. Stosunkowa spora liczba czytelników pojawia się z bibliotece we wrześniu (czyli jeszcze przez rozpoczęciem roku akademickiego) oraz w grudniu. W tym ostatnim przypadku nie da się tego jednak zaobserwować bezpośrednio badając tylko materiały sprawozdawcze. Trzeba bowiem brać tutaj pod uwagę fakt, że podawana w zestawieniach liczba czytelników i wypożyczonych materiałów, ze względu na przerwę świąteczną, rozkłada się średnio na 20, a nie 26 dni.

W kolejnych tabelach zawarte są uzupełnieniem i rozszerzeniem tych wniosków. Tabela 4 prezentuje odwiedziny w czytelni głównych grup czytelników w poszczególnych miesiącach. Ze względu na ogrom materiału zestawienie to prezentuje tylko dwa przekroje czasowe, początkowy i końcowy rok badań (1989 i 2003). Niezbicie wynika z niego, że na wysoki poziom czytelnictwa w marcu i kwietniu wpływ mają studenci KUL i pozostałych lubelskich uczelni. W tych samych okresach w czytelni bywa największa liczba pracowników naukowych. Spora grupa uczniów szkół średnich, nauczycieli oraz prawników, korzystających z "Dziennika Ustaw", nazywanych w tabeli „inni czytelnicy” utrzymuje się przez cały rok na podobnym poziomie, choć z przewagą miesięcy zimowych. W tabeli widzimy również kategorię, "czytelnicy nie wpisani" (do księgi); są to ci, którzy korzystają ze zbiorów podręcznych, składają zamówienia, ale przez własną lub bibliotekarza nieuwagę zapominają wpisać się do księgi odwiedzin.   Ciekawą odmianą w krajobrazie czytelni są miesiące wakacyjne. Wtedy to spada liczba studentów uczących się, a zaczynają przybywać do biblioteki pracownicy naukowi z całej Polski i z zagranicy. Od połowy lat '90. obserwuje się stały wzrost czytelników zza wschodniej granicy. Niestety nie można podać dokładnych danych dotyczących ich liczby, gdyż nie prowadzi się takiej statystyki.

Tabela 4. Czytelnicy odwiedzający czytelnie
miesiące	rok	studenci KUL	inni studenci	pracownicy naukowi	inni czytelnicy	czytelnicy nie wpisani	razem
I	1989	2.270	1.096	164	328	580	4.430
	2003	2.326	946	388	268	326	4.146
II	1989	1.739	852	131	304	419	3.445
	2003	2.086	794	348	245	438	3.856
III	1989	1.996	1.166	150	254	457	4.023
	2003	3.292	990	465	428	466	5.548
IV	1989	2.552	1.587	160	296	569	5.164
	2003	2.509	857	410	290	390	4.486
V	1989	1.911	1.138	151	396	564	4.160
	2003	2.221	709	379	367	430	4.111
VI	1989	1.302	642	139	246	366	2.695
	2003	1.339	663	310	271	350	2.864
VII	1989	364	303	67	82	193	1.009
	2003	715	488	388	221	260	2.047
VIII	1989	84	54	13	20	30	201
IX	1989	595	420	87	150	245	1.497
	2033	567	323	514	321	80	1.785
X	1989	1.821	847	138	219	418	3.443
	2003	2.319	983	674	352	467	4.803
XI	1989	2.455	1.065	209	362	553	4.644
	2003	2.618	736	347	258	415	4.400
XII	1989	1.717	593	174	224	450	3.158
	2003	2.048	597	253	184	355	3.437
razem	1989	22.040	8.086	4.476	3.205	3.977	41.483
	2003	18.806	9.763	1.583	2.991	4.844	37.877

Na podstawie zestawienia rocznego poszczególnych kategorii czytelników okazuje się, że spada liczba studentów KUL odwiedzających czytelnię. O ile w roku 1989 studentów innych uczelni było o połowę mniej, to w 1994 i 1999 roku stanowili oni jedną trzecią, a już w roku 2003 - tylko jedną czwartą wszystkich bywalców czytelni. Wzrasta liczba pracowników naukowych zainteresowanych naszymi zbiorami. Na stałym poziomie (około trzech tysięcy), utrzymuje się liczba innych czytelników.

Tabela 5. Czytelnicy korzystający ze zbiorów biblioteki i ilości odwiedzin
rok	studenci KUL	inni studenci	pracownicy naukowi	inni czytelnicy	czytelnicy nie wpisani	razem
1989	18.806	9.763	1.583	2.881	4.844	37.877
1994	24.926	7.943	3.494	3.255	5.335	44.953
1999	28.329	10.629	4.532	3.079	4.747	50.432
2003	22.040	8.086	4.476	3.205	3.977	41.483

Powyższe zestawienia pozwoliły wyciągnąć daleko idące wnioski ogólne dotycząca pracy biblioteki naukowej. Zmiany zachodzące w tym okresie sięgały tak głęboko, że odcisnęły swe piętno także na funkcjonowaniu czytelni. Zniesienie cenzury spowodowało powstanie wolnego rynku książki, a co za tym poszło, wzrosła ilość wydawanych tytułów książek. To wszystko ułatwiło swobodnego dostęp do interesujących wydawnictw każdemu zainteresowanemu. Mimo rozwoju elektronicznych środków przekazywania informacji źródłowej i tekstowej, czytanie książek, czasopism i innych materiałów nie przeszło do lamusa. Bez czytania nie ma szans na rozwój intelektualny, zdobywanie wiedzy czy uczestniczenie w szeroko pojętej kulturze. Książka jest dziś nadal w znacznym stopniu przedmiotem materialnym, czytelnictwo zaś świadczy o ludzkiej ciekawości, aktywności intelektualnej i skłonności do poszerzania wiedzy i poszukiwania odpowiedzi na nurtujące człowieka pytania. Ale poszukujących tej odpowiedzi jest coraz mniej. Wyniki naszych badań wskazują na wyraźne tendencje spadkowe w czytelnictwie; różne obserwacje dowodzą, że studenci czytają coraz mniej, swoją wiedzę czerpią z podręczników, encyklopedii i słowników. Te spostrzeżenia są zgodne z tym, co w swojej pracy omawia J. Kołodziejska – "na polskim uniwersytecie czyta się generalnie niewiele. I to nie tylko dlatego, że szczupłe są zasoby bibliotek. Istnieje cicha zgoda wszystkich zainteresowanych stron na dominację notatek jako źródła informacji do egzaminu" [ 18 ].   Godnym podkreślenia jest podziw czytelników spoza Lublina, którzy są pod wrażeniem bogactwa zbiorów w naszej bibliotece!

Józefa Zabłotni

Przypisy 1.    Kołodziejska J., Za drzwiami biblioteki, Warszawa 1996, s. 5-6. 2.    Skwarnicki M., Czytelnictwo i metody jego badania,        [w:] Problemy czytelnictwa w wielkich miastach, Warszawa 1960, s. 243.        Por. Wojciechowski J., Czytelnictwo, Kraków 2000, s. 17-19. 3.    Kołodziejska J., dz. cyt., s, 6-7 4.    Kołodziejska J., dz. cyt., s. 6-7. 5.    Wojciechowski J., dz. cyt., s. 5-9. 6.    Zapoczątkował je francuski okulista E. Javal, który badał ruchy gałki ocznej człowieka oddającego się lekturze.        Zob.: Dunin J., Pismo zmienia świat. Czytanie. Lektura. Czytelnictwo, Warszawa – Łódź 1998, s. 209 – 211. 7.    Andrzejewska J., Badania Czytelnictwa w Polsce do 1939 r., Studia o Książce 16 (1986) s. 76 – 139. 8.    H. Radlińska była autorką historycznej już dziś pracy Książka wśród ludzi.        Zob. Radlińska J., Książka wśród ludzi, wyd. 4 zm., Warszawa 1946. 9.    Dobrowolska H., Grafika książki a czytanie, Warszawa 1933;        Hryniewicz Z., Czytelnictwo w bibliotekach robotniczych związków zawodowych, Warszawa 1932;        Kuchta J., Książka „zakazana” jako przedmiot zainteresowań w okresie dojrzewania, Warszawa 1934;        Pękalski J., Drogi książki. Wpływ książki w zależności od sposobu jej otrzymania, Warszawa 1934.        W rękopisie pozostała praca Felicji Bursowej, Brukowa powieść zeszytowa i jej czytelnicy. 10.  Ziomek M.J., Czytelnictwo powieści, Kraków 1931. 11.  Ankudowicz J., Kilka uwag o stanie czytelnictwa w Polsce, [w:] Problemy wiedzy o kulturze, Wrocław 1986. 12.  Cybulski R., Księgarstwo w społeczeństwie współczesnym, Wrocław 1978;        Tenże, Książka współczesna, Warszawa 1986. 13.  Wolff K., Książka wśród młodzieży wiejskiej, Warszawa 1991;        Parnowski T., Czytelnictwo w procesie demokratyzacji kultury, Warszawa 1964;        Walentynowicz M., Podstawy czytelnictwa powszechnego, Wrocław 1970;        Zieliński A.R., Społeczny zasięg książki w Polsce. Raport z badań, Warszawa 1988.        Por. Dunin J., dz. cyt., s. 214-216. 14.  Straus G., Wolff K., Czytanie i kupowanie książek w Polsce w 1994 r., Warszawa 1996;        Straus G., Wolff K., Polacy i książki, Warszawa 1996;        Straus G., Wolff K., Zainteresowanie książką w społeczeństwie polskim w 1996 r., Warszawa 1998;        Straus G., Wolff K., Czytać nie czytać... Kupować, nie kupować...        Sytuacja książki w społeczeństwie polskim w 1998 r., Warszawa 2000. 15.  Kołodziejska J., dz. cyt.; Biblioteki i czytelnictwo – wczoraj i dziś w Bieruniu, Bieruń 1999. 16.  Zob. Przypis 14. 17.  Od dwóch lat biblioteka posiada tzw. zimne ksero, znacznie bezpieczniejsze dla książek.        Ilość składanych na nie zamówień jest znacznie mniejsza i nie uwzględniono jej w statystykach. 18.  Kołodziejska J., Za drzwiami..., dz. cyt., s. 128.