Ziemia Zbawiciela

Jubileusz Chrześcijaństwa     Jubileusz 2000 - Iubilaeum A.D. 2000 - znak graficzny obchodów    Iubilaeum Anno Domini 2000  

strona główna opracowania    |    strona uzupełniająca o wystawie
Działy wystawy:
1.  Geografia, położenie, klimat, przyroda
2.  Archeologia biblijna, historia
3.  Opisy Ziemi Świętej, przewodniki
4.  Jerozolima, Święte Miasto
5.  Pielgrzymki, podróże (relacje, opisy)

 

5.  Pielgrzymki, podróże (relacje i opisy)

Ostatnia, dość obszerna część ekspozycji,
poświęcona była pielgrzymkom i podróżom do Ziemi Świętej.
Otwierały ją: Pielgrzymka x. Józefa Drohoiowskiego Reformata do Ziemi Świętej,
Egiptu, niektórych wschodnich i południowych krajów odbyta w roku 1788, 89, 90 i 91
pobożno-ciekawej publiczności ofiarowana
(Kraków 1812),
trzytomowa relacja francuskiego trapisty Marii Józefa Geramba z lat 1830-1833
oraz Pielgrzymka do Ziemi Świętej Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła
w przekładzie A. Wargockiego opublikowana we Wrocławiu w 1847 roku
(było również wydanie Jana Czubka z 1925 roku).
Akcentem końcowym wystawy były wydawnictwa
dotyczące pielgrzymek do Ziemi Zbawiciela papieży:
Pawła VI (w roku 1964) i Jana Pawła II w Roku Jubileuszowym 2000.

 

 

1.  Drohojowski Józef: Pielgrzymka x Józefa Drohoiowskiego Reformata do Ziemi Świętej,
     Egiptu, niektórych wschodnich i południowych krajów odbyta w roku 1788, 89, 90 i 91
     pobożno-ciekawej publiczności ofiarowana. T. 1-2.
     Kraków 1812 Druk. Gröblowska 16° ss. [20], 295+ [4], 244, [12].

2.  Géramb Marie-Joseph: Pélerinage a Jérusalem et au mont Sinai en 1831, 1832 et 1833. T. 1-3.
     Paris 1834-1836 Laval 8° ss. [4], 400, tabl. 1 + 410, tabl. 1 + 357, tabl. 1, mapy 2.

3.  Salzbacher Josef: Erinnerungen aus meiner Pilgerreise nach Rom und Jerusalem im Jahre 1837.
     Bd. 1-2. Wien 1839 L. Grund 8° ss. VI, 179, tabl. 1 + [6], 196, 51, tabl. 2, plan 2.

4.  Radziwiłł Mikołaj Krzysztof: Pielgrzymka do Ziemi Świętej. Tł. przez Andrzeja Wargockiego.
     Wrocław 1847 Z. Schletter 8° ss. 252.

5.  Plitt Th.: Skizzen aus einer Reise nach dem Heiligen Land.
     Karlsruhe 1853 G. Braun 8° ss. 132.

6.  Hołowiński Ignacy: Pielgrzymka do Ziemi Świętej.
     Wyd. 2. popr. i pomnożone. Petersburg 1853
     B. M. Wolffa 4° ss. VII, [1], 667, XVI, tabl. 1.

7.  Mansurov B.: Pravoslavnye poklonniki v' Palestine.
     S.-Peterburg 1858 Tip. Morskago Ministerstva 8° ss. 106.

8.  Kaminskij Viktor: Vospominanija poklonnika Svjatago Groba.
     S.-Peterburg' 1859 Tip. E. Vejmara 8° ss. 699.

9.  Bremer Fredrika: Travels in the Holy Land.
     Transl. by Mary Howitt. Vol. 1-2. London 1862
     Hurst a. Blackett 8° ss. VII, 338 + VII, 338
   Jerusalem du cote du Nord litografia, David Roberts I połowa XIX w.
'Jerusalem du cote du Nord'
(27,0 x 39,0 cm)
- litografia szkockiego artysty,
Davida Robertsa (1796-1864)
z książki 'The Holy Land, Syria, Idumea, Arabia, Egypt and Nubia', F. Stroobant,
Brussels, ok. 1845

10. Gondek Feliks: Wspomnienia z pielgrzymki do Ziemi Świętej w roku 1859 odbytej.
     Kraków 1862 Nakł. Księgarni i Wydawn. Dzieł Katolickich, Naukowych i Rolniczych 8° ss. 238, [2].

11. Wielogłowski Walery: Pielgrzymka do Ziemi Świętej odbyta w r. 1863 przez Feliksa Borunia,
     włościanina z Kaszowa (pod Krakowem) spisana za opowiadaniem pielgrzyma.
     Kraków 1863 K. Budweiser 16° ss. 89.

 Johann Nepomuk Sepp   Jerusalem und das Heilige Land   Schaffhausen 1863   12. Sepp Johann Nepomuk: Jerusalem und das Heilige Land.
     Pilgerbuch nach Palästina, Syrien und Aegypten. Bd. 1.
     Schaffhausen 1863 F. Hurter 8° ss. XXXVIII, 781, tabl. 2.

13. Luk'janov Joann: Putešestvie v' Svjatuju Zemlju
     moskovskago svjaščennika... 1710-1711. Moskva 1864
     Tip. Lazarevskago Instituta Vostočnych' Jazykov' 4° ss. 104.

14. Janner Ferdinand: Das Heilige Land und die heiligen Stätten.
     Ein Pilgerbuch... Regensburg 1869 F. Pustet 4° ss. 767, [1], tabl. 1.

15. Verrier: Journal d'un pélerin de Terre-Sainte.
     Complété par des études subséquentes sur lieux parcourus
     notamment sur Jérusalem. T. 1-2. Bayeux 1871 8° ss. 432 +432.

16. Palomniki-pisateli petrovskago i poslepetrovskago vremeni ili putniki vo svjatoj grad Ierusalim',
     s' objasnitel'nymi k' tekstu primečanijami archimandrita Leonida. [Br. m. po 1873] 4° ss. 192.

17. Olesnickij Akim: Svjataja Zemlja. Otčet' po komandirovkě v 'Palastinu i prilegajuščija k'nej strany.
     1873-1874. T. 1. Jerusalim' i ego drevnie pamjatniki. Kiev' 1875 Tip. S. T. Eremeeva 8° ss. 228, il.

18. Pelczar Józef: Ziemia Święta i islam czyli Szkice z pielgrzymki do Ziemi Świętej,
     którą w roku 1872 odbył i opisał... Cz. 1-2.
     Lwów 1875 Druk. Ludowa 8° ss. [8], 464, [5] + 232, III, [1].

19. Iwanowski Eustachy: Pielgrzymka do Ziemi Świętej odbyta w roku 1863, roku 1875
     pisana z przydaniem różnych o Ziemi Świętej szczegółów i o Synai.
     Kraków 1876 Księgarnia Katolicka W. Miłkowskiego 8° ss. 563.

20. Anisimov Aleksandr: Vypiski iz 'dorožnago dnevnika, vedennago vo vremja putešestvija
     v 'Ierusalim' i drugija svjaščennyja města Palestiny v' 1875 godu.
     Charkov 1877 Tip. Okružnago (taba 8° ss. 216, XIV, [1].

21. Chateaubriand Auguste François: Itinérare de Paris a Jerusalem.     Nouv. éd.
Paris 1877 Garnier Freres 16° ss. 566.

22. Radziwiłł Mikołaj Krzysztof: Pochoždenie v' Zemlju Svjatuju knjazja Radivila Sirotki
     1582-1584. Prigotovil k pečati i objasnil P. A. Giltebrandt.
     S.-Peterburg 1879 Tip. V. S. Balašev 4° ss. XII, 241, [1].

23. Koczur Dominik: Pielgrzymka missyjna do Ziemi Świętej, Syryi, Samaryi, Galileii i Egiptu
     w latach od 1856 do 1857 po raz pierwszy a po drugi najnowsza 1878. do 1879. ostatnia.
     Frydek 1880 F. Orzeł 16° ss. 336.

24. Pavel, archimandryta: Kratkoe opisanie putešestvija vo sv. grad' Ierusalim' i pročija sv. Mesta.
     Moskva 1884 Tip. E. Lissner' i Ju. Roman' 8° ss. 110.

25. Choždenie ko svjatym 'městam' v 1832-1836 godach' inoka Glinskoj pustyni Arsenija Mitrofanova,
     v posledstvii byvšago nastojatelem' i archimandritom' Svjatogorskoj Uspenskoj obšežitel'noj pustyni.
     Moskva 1884 V Universitetskoj Tip. (M. Katkov') 8° ss. 24.

26. Pięta Laurenty: Podróż dwukrotna do Ziemi Świętej, Jeruzalem i Rzymu,
     odbyta w latach 1875 i 1881. Kraków 1887 Druk. Wł. L. Anczyc 16° ss. 151.

27. Endl Friedrich: Bilder und Skizzen aus Egypten und Palästina
     von der Oesterreichischen Pilgerfahrt nach dem Heiligen Lande im Frühjahr 1894.
     Wien 1894 Im Selbstverlage des Verfassers 8° ss. 260, [2], tabl. 1.

28. Conder Claude Reignier: Tent work in Palestine. A record of discovery and adventure.
     New ed. London 1895 A. P. Watt 8° ss. XVI, 397, tabl. 2.

29. Mordovcev Danil Lukič: Pojězdka v Ierusalim'. Nabroski dorožnych' vpečatlenij. Izd. 2.
     S.-Peterburg' 1895 Tip. Gaz. "Novosti" 16° ss. 196.

30. Le Camus Emile-Paul: Notre voyage aux pays bibliques. Vol. 1-3.
     Paris 1896 H. Oudin 16° ss. VII, 400, tabl. 22, mapy 2 + 324, tabl. 38, pl. 3 + 328, tabl. 17, map 5.

31. Nečaev Vasilij Petrovič: O putešestvijach k sviatym městam Episkopa Vissariona. Izd. 2.
     Moskva 1897 Tip. Vysočajše Utverždennago T-va I. D. Sytina 16° ss. 29.

32. Niedziałkowski Karol Antoni: Wrażenia z pielgrzymki do Ziemi Świętej.
     Petersburg 1898 Nakł. Księg. K. Grendyszyńskiego 4° ss. [4], 513, [1], tabl. 1

 

 

Biblijna święta rzeka Jordan (w j. arabskich Nahr al-Urdunn, w j. hebrajskim ha-Jarden) w sumie
mierzy 252 km. Płynie w głębokim obniżeniu tektonicznym Al-Ghaur (hebr. 'Emeq ha-Yarden),
nazywanym Doliną (rowem) Jordanu, ciągnącym się poprzez terytoria Izraela, Jordanii,
Syrii, Libanu i Autonomii Palestyńskiej na przestrzeni ok. 500 km
(szerokość - od kilku do około 30 km, maksymalna głębokość - ok. 800 m p.p.m.).
Rów ten stanowi północne przedłużenie rowu Morza Czerwonego i Zatoki Akaba.


 Dolina rzeki Jordan    Rzeka Jordan    Dolina rzeki Jordan


Trzy źródła Jordanu biją u podnóża masywu Dżabal asz-Szajch na południowo-zachodnich stokach Antylibanu w górach Hermonu (dziś Syria i Liban). Rzeka, tworząc w swym biegu liczne meandry,  przepływa jezioro Tyberiadzkie (Genezaret, znane też jako Morze - lub Jezioro - Galilejskie, w j. arabskich Buhajrat Taharijja, w j. hebrajskim Jorn Kineret), którego lustro leży ponad 200 metrów poniżej
poziomu morza (powierzchnia - 165 km2, głębokość - do 48 m). Jordan kończy bieg rozległą deltą,
wpadając do bezodpływowego Morza Martwego (patrz niżej na tej stronie).


 Brzegi rzeki Jordan    Rzeka Jordan    Brzegi rzeki Jordan
Biblijna
święta rzeka Jordan
 Rzeka Jordan

 

 

33. Čukmaldin' Nikolaj Martemjanovič: Putevye očerki Palestiny i Egipta.
     Ekaterinburg' 1899 Tip. "Ural'" 8° ss. 79.

34. Mirbach Ernst von: Die Reise des Kaisers und der Kaiserin nach Palästina. Drei Vorträge.
     Berlin 1899 E. S. Mitter 8° ss. [4], 108, tabl. 2.

35. Orzechowski Paweł: Wspomnienie z pielgrzymki powtórnie odbytej do Jerozolimy
     na uroczystość świąt Wielkanocnych r. 1898 przez Pawła i Augustę małżonków Orzechowskich.
     (Z rysunkami). Warszawa 1900 G. Centnerszwer 16° ss. 76, il.

36. Grahamm Stephen: With the Russian pilgrims to Jerusalem.
     London - New York [ok. 1900] Thomas Nelson and Sons 16° ss. 253.

37. Malinjak - Kamjanin Nikolaj D.: Zerna gorušičny. 3. Put' do Ierusalima ispolnen' v' Septembre 1901
     g. Peremyšl' 1902 Peč. N. Džulynskyj 16° ss. 127.

38. V straně svjaščennych' vospominanij. Opisanie putešestvija v' Sv. Zemlju,
     soveršennago letom' 1900 goda ... Arseniem' episcopom Volokolamskim'...
     Izd. pod red. Episk. Arsenija. Izd. iljustrirovannoe, s' 60 risunkami. Sergiev Posad 1902
     Svjato-Troickaja Sergieva Lavra 4° ss. 503, il.

39. Narcizov Aleksandr F.: Zapiski o putešestvij po svjatym' mestam' vostoka.
     Rjazan' 1904 Tip. Bratstva sv. Vasilija 4° ss. 224.

40. Friedemann Adolf: Reisebilder aus Palästina. Berlin 1904 Bruno Cassierer 4° ss. 134, il.

41. Petruševskij P.: Kanikuljarnaja poezdka v Sv. Zemlju (1899 g.). Palomničeskij dnevnik.
     (S' pjat'ju risunkami). Kiev 1904 Tip. Imper. Univ. 8° ss. [2], X, [1], 407, [1].

42. Bogusławska Maria : Podróż do Ziemi Świętej. Odczyt popularny do latarni czarnoksięskiej.
     [Warszawa ok. 1905] "Kronika Rodzinna" 8° ss. 16.

43. Menzel Paul: Meine Reise nach Jerusalem im Jahre 1906.
     Breslau 1907 Grass, Barth u. Comp. 16° ss. 288, tabl. 80.

44. Wiśniewski Jan: Pamiętnik podróży do Ziemi Świętej.
     Warszawa 1908 Druk. Synów St. Niemiry 8° ss. 116, il.

45. Wiśniewski Jan: Widoki z podróży do Ziemi Świętej.
     Warszawa 1909 Druk. "Polaka-Katolika" 16° ss. podł. [34], fot.

46. Żółkiewski Adam: Polska pielgrzymka do Ziemi Świętej. Kijów [1909] D. Bączkowski 8° ss. 70, il.

47. Dutkiewicz Stanisław: Refleksje na tle podróży do Ziemi Św.
     Tarnów 1912 Księg. Z. Jelenia 8° ss. 353.

48. Grünemberg Konrad: Ritter Grünembergs Pilgerfahrt ins Heilige Land 1486.
     Hrsg. und übers. von Johann Goldfriedrich und Walter Fränzel.
     Leipzig [1912] R. Voigtländer 16° ss. 140. Voigtländers Quellenbücher. Bd. 18.

49. Sierakowski Adam: Listy z podróży. T. 1. Podróż do Ziemi Świętej.
     Warszawa 1913 K. Gadomska 16° ss. 143. Biblioteka Dzieł Wyborowych. 784.

 

 

 Widok na depresję Morza Martwego    Wybrzeża Morza Martwego    Morze Martwe - wykwity solne



  Morze Martwe (w j. arabskich Al-Bahr al-Majit albo Bahr Lut - Morze Lota, w j. hebrajskim Yam Ha Melah - Morze Słone) - to w istocie słone jezioro bezodpływowe, położone w tektonicznym Rowie Jordanu, na pograniczu Izraela, Jordanii i terytoriów palestyńskich - na Bliskim Wschodzie. Akwen - długi na 65 km i szeroki na 18 - od zachodu ograniczają  jałowe zbocza Pustyni Judejskiej, od wschodu - masyw Gór Moab w Jordanii. Nad Morzem Martwym leżą słynne groty w Qumran, (odkryte w latach 1947-1953), w których znaleziono ponad 35 tysięcy fragmentów zwojów z I w. n.e. z biblijnymi tekstami.

  Lustro wody znajduje się w najniższym punkcie Ziemi (jeśli chodzi o otwarte akweny) - około 400 m p.p.m. Powierzchnia jeziora wynosi blisko tysiąc kilometrów kwadratowych, a maksymalna głębokość (w części północnej) - ponad 400 metrów! Jezioro to wykazuje bardzo duże zasolenie - około 26 procent (średnia dla ziemskich oceanów wynosi 3,7 procent). W związku z tak dużym zasoleniem w Morzu Martwym nie ma prawie zupełnie życia organicznego, za to z wody pozyskuje się znaczne ilości soli. Do Morza Martwego uchodzi jeden większy dopływ - biblijna święta rzeka Jordan, która tworzy dość rozległą deltę. Ponieważ Jordan jest źródłem wody dla wielu narodów, zamieszkujących dolinę tej rzeki, coraz mniej wody dociera do Morza Martwego, co powoduje jego powolne wysychanie (na przełomie wieków lustro wody jeziora opadało w tempie do 1 metra rocznie). Istnieją plany stworzenia sztucznego dopływu do tego unikatowego akwenu rurociągiem z Morza Śródziemnego.


 Wybrzeża Morza Martwego
 
 Morze Martwe - wykwity solne

 

 

50. Górka Jakub: Podróż do Ziemi Świętej i Egiptu. Kraków 1914 Druk. "Głosu Narodu" 8° ss. 203.

51. Miś Wincenty: Z Ziemi Świętej wspomnienia i wrażenia. Z 8-miu ilustracyami i planem Jerozolimy.
     Poznań 1914 Księgarnia św. Wojciecha 8° ss. 260, il.

52. Wesseler Johann: Reiseerinnerungen aus Palästina. Kaldenkirchen [przed 1918]
     Steyl 4° ss. 139, il.

53. Radziwiłł Mikołaj Krzysztof: Peregrynacja do Ziemi Świętej (1582-1584). Wyd. Jan Czubek.
     Kraków 1925 Akademia Umiejętności 8° ss. 171.
     Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce. Seria 1. T. XV. Cz. 1.

54. Stach Piotr: Wrażenia z podróży do Ziemi Świętej. Lwów 1928 "Gazeta Kościelna" 8 ss. 208.

55. Fic Atanazy: Za Jordan i do Arabii Skalistej. Sprawozdanie z wycieczki Szkoły Biblijnej
     Jerozolimskiej w kwietniu 1928 r. Włocławek 1929 "Ateneum Kapłańskie" 8° ss. 68, [2].

56. Górnicki L.: Pierwsza pielgrzymka zmartwychwstałej Polski do Ziemi Świętej.
     Grudziądz 1931 Druk. Zakł. Graf. Wiktora Kulerskiego 8° ss. 128, il.

57. Bülow Kurt Ernst Gottfried: Pilgerfahrt durch' s Heilige Land. Mit einemm Geleitwort
     von Joseph Wittig. Schweidnitz [po 1931] Druck H. Reisse 8° ss. 32, tabl. 1, mapa 1.

58. Kłos Józef: Wyprawa na Bożą Rolę. Wspomnienia i wrażenia
     z pierwszej narodowej pielgrzymki polskiej do Ziemi Świętej z licznemi ilustracjami. T. 1-2.
     Poznań 1932 Księgarnia Św. Wojciecha 16° ss. 610, [2], tabl. [23].

59. Hartleb Kazimierz: Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła pielgrzymka do Ziemi Świętej.
     Lwów 1934 [B. w.] ss. 42.

60. Kneblewski Wacław: U źródeł świętej rzeki. (Szkice z podróży po Palestynie).
     Warszawa [1934] Dom Książki Polskiej 16° ss. 189, [2], tabl. 13.

61. Podoski Julian: W pościgu za słońcem Lewantu. Na "Polonii" do Ziemi Świętej.
     Warszawa 1934 Salezj. Szkoła Rzemiosł. 8° ss. 99, [11], il.

62. Pielgrzymka do Ziemi Świętej pod protektoratem i osobistem duchownem kierownictwem
     ks. biskupa śląskiego Stanisława Adamskiego, organizowana przez Komisariat Generalny
     Ziemi Świętej w Krakowie i Ligę Katolicką w Katowicach. [Program].
     Warszawa [1934] Druk. St. Niemiry 16° ss. 15, [1].

63. Łaciak Błażej: Podróż do Ziemi Świętej. Opowiadanie dla czytelń ludowych.
     Kraków 1936 Druk. "Powściągliwość i Praca" 8° ss. 72.

64. Morawski Kazimierz Marian: Od Stambułu do Golgoty. Z pielgrzymki do Ziemi Świętej.
     Katowice ok. 1936 Księgarnia i Drukarnia Katolicka 16° ss. 88, il.

65. Stach Piotr: Podróż naukowa księży do Ziemi Świętej
     zorganizowana przez Polskie Towarzystwo Teologiczne we Lwowie.
     Lwów 1936 Nakł. autora ss. 494, tabl. 40.

66. Clavier Henri: Itinéraires spirituels. Vol. 1. En Palestine. Paris 1938 Fischbacher 16° ss. 114, il.

67. Karłowski Kazimierz: Podróż do Ziemi Świętej. Fakty - przeżycia - refleksje.
     Potulice 1939 Nakł. Seminarium Zagranicznego 8° ss. 322, il.

68. Gutowski Wiktor Ignacy: Źródło wody żywej. Dziennik podróży do Ziemi Świętej i na Wschód
     r. P. 1934. Wyd. 2. Kraków 1939 Druk. "Powściągliwość i Praca" 8° ss. 172, tabl. 16.

69. Hołowiński Ignacy: Pielgrzymka do Ziemi Świętej. T. 1-5.
     Wilno 1942-1944 T. Glücksberg 8° ss. 246, [2] + 452, [2] + 478, [8] + 369, [6] +336, [8].

 

 

 Jerycho - dolina  Jordanu    Jerycho - Góra Kuszenia    Jerycho - zbliżenie


Jerycho, leżące w dolinie Jordanu,  jest unikalną, jedną z najstarszych na świecie osad miejskich.
Zajmowała ona około 4 hektarów powierzchni i otoczona była wysokim kamiennym murem.
Mur o długości około 700 m miał przy ziemi 3 m grubości.
Zachowały się jego ruiny (do wysokości 5 m);
jest też pozostałość wieży (o średnicy 12 m i wysokości około 9 m).

Góra Pokuszenia
W pobliżu Jerycha znajduje się kilka miejsc
czczonych przez tradycję żydowską, chrześcijańską i muzułmańską.
Niedaleko kopca Tel es-Sultan znajduje się Źródło Elizeusza. Druga Księga Królewska (rozdział 2)
powiada, że prorok uzdrowił wody tego źródła na prośbę mieszkańców miasta.
Tuż na zachód od Jerycha jest Góra Pokuszenia, na której mnisi rosyjscy zbudowali w XIX wieku
klasztor prawosławny. Jak głosi tradycja, Jezus został ochrzczony w brodzie Jordanu,
około 10 km na wschód od Jerycha, a potem w osamotnieniu pościł tutaj przez 40 dni i nocy.
Następnie diabeł kusiciel zabrał go na szczyt góry i pokazał
"wszystkie królestwa świata i chwałę ich" (Ewangelia św. Mateusza, rozdział 4).
Na południe od Jerycha, w bok od drogi do Jerozolimy, stoi meczet Nabi Musa zbudowany w XIII wieku
na miejscu, gdzie, jak głosi muzułmańska tradycja, Mojżesz został pochowany
"w ziemi moabskiej" (V Ks. Mojżeszowa, rozdział 34). Co roku ściągają tutaj muzułmańscy pielgrzymi.

O Górze Pokuszenia - [z:] Rosemary Burton, Richard Cavendish: Cuda świata.
Przewodnik po skarbach cywilizacji. Przekład: Annamaria Mysior, red. Aleksandra Zduńska.
Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa 1994, s. 79, ISBN: 83-7073-011-6

 

 

70. Nowicki Andrzej: Podróż do Świętej Ziemi. Warszawa 1945 Czytelnik 16° 46, [1].

71. Wright Thomas: Early travels in Palestine.
     London 1948 Henry G. Bohn, York Street, Convent Garden 16° ss. 517, 1 plan.

72. Die Pilgerreise der Aetheria. (Peregrinatio Aetheeiae). Eingel. u. erklärt von Héléne Pétré.
     Übersetzt von Karl Vretska. Klosterneuburg 1958 Bernina-Verlag 8° ss. 280, [1], mapy 2, plan 1.

73. Il pellerinaggio di Paolo VI in Terra Santa. 4-6 gennaio 1964.
     [Cittá del Vaticano] 1964 Libreria Editrice Vaticana 4° ss. 237, tabl. 9.

74. Papst Paul VI. im Heiligen Land. Offenburg [1964] Burda 4° ss. 198, il. Bilband Nr. 2.
     aus dem Burda-Verlag. Sonderdruck der Bunten Illustrierten.

75. [Paweł VI w Ziemi Świętej] (Przebieg podróży)
     [oraz:] Przemówienie Ojca Św. Pawła VI wygłoszone w dniu 6 stycznia 1964 r. w Betlejem
     [oraz:] Kardynał Bea o znaczeniu spotkania Pawła VI z patriarchą Atenagorasem.
     [Warszawa 1964] 16° k. [16]. [Wyc.: Kierunki 1964 nr 2(395) s. 1, 2, 3;
     Słowo Powszechne 1964 nr 15 s. 1].

76. Hoade Eugene: Western Pilgrims. Repr.
     Jerusalem 1970 Franciscan Print. Press 4° ss. 116, tabl. 6.
     Publications of the Studium Biblicum Franciscanum. N. 18.

77. [Antoni z Piacenzy, św.]: Itinerarium Antonini Placentini.
     Un viaggio in Terra Santa del 560-570 d. C. [A cura di] Celestina Milani.
     Milano 1977 Vita e Pensiero 8° ss. 324. Pubblicazioni della Universita Cattolica del Sacro Cuore.
     Scienze Filologiche e Letteratura. 7.

78. [Radulphus Niger]: De re militari et triplici via peregrinationis Ierozolimitane (1187/88).
     Einleitung und Edition von Ludwig Schmugge. Berlin 1977 W. de Gruyter 8° ss. VIII, 241.
     Beiträge zur Geschichte und Quellenkunde des Mittelalter. Bd. 6.

79. Venevitinov Michail Aleksěevič: Choždenie igumena Danila v' Svjatuju Zemlju v' načale XII veka.
     S.-Peterburg 1977 Tip. Brat. Panteleevych' 8° ss. 138.

80. Hunt E. D.: Holy Land pilgrimage in the later Roman Empire A D 312-460.
     Oxford 1984 Clarendon Press 8° ss. X, 269.

81. Reise ins Heilige Land. Vorwort Hans Maier und Paul Gerhard Müller.
     Hrsg. vom Zentralkomitee der deutschen Katholiken und dem Katholischen Bibelwerk.
     Bonn 1984 Konkordia Druck 16° ss. 36, il.

82. Polkehn Klaus: Palästina. Reisen im 18. und 19. Jahrhundert.
     Berlin 1986 Verlag der Nation 8° ss. 213, [2], il.

83. Zink Jörg: Voyage aux pays de la Bible. Aux sources de notre histoire. Trad. Charles Ehlinger.
     Paris 1989 Desclée de Brouwer 4° ss. 400, tabl. [4] złoż., il.

84. Bizan Marian: Księga żywa. Dziennik pielgrzymki do Ziemi Świętej.
     Wykonanie fotografii Hanna Balcerzak.
     Warszawa 1990 Instytut Prymasowski Ślubów Narodu 8° ss. 104, il.

85. Godfrey: Pielgrzym w Ziemi Świętej. Tłum. i uzup. Tadeusz Nosal.
     Herzlia, Israel [ok. 1990] Published by Polphot 4° ss. 144, il., mapy.

86. Gać Jan: Moja Ziemia Święta. Łódź 1992 Klio 8° ss. 271, [1], [32] s. tabl.

87. Mąka Henryk: Nie tylko Ziemia Święta. M/s "Uniwersytetem Wrocławskim" rejs w nieznane.
     Szczecin 1997 Albatros 8° ss. 198, [4], il.

88. Bujak Adam: Znak Przymierza. Synaj, Jordan, Betlejem, Galilea, Jerozolima.
     Słowo wstępne Marek Skwarnicki. Kraków 2000 Biały Kruk 4° ss.222, [2], fot.

 

 Ogród Getsemani na Górze Oliwnej    Jedna z pierwszych książek - relacji z pielgrzymki Papieża do Ziemi Świętej w roku 2000    Mapka pielgrzymki Papieża do Ziemi Świętej w roku 2000    Jerozolima: Ściana Płaczu i złota kopuła Meczetu Omara
 
 Papież Jan Paweł II pod Ścianą Płaczu - marzec 2000


Pielgrzymka Papieża Jana Pawła II do Ziemi Świętej, 20-26 marca 2000 r.
Od lewej:
- Jerozolima, Ogród Oliwny;
- 'Jan Paweł II, Jubileuszowa pielgrzymka do Ziemi Świętej. Powrót do korzeni wiary i Kościoła'.
Red. Michele Piccirillo OFM, ss. 204, ok. 300 fotografii, Wydawnictwo Velar, 2000.
Franciszkanie - Kustosze sanktuariów w Ziemi Świętej ukazują przebieg pielgrzymki Ojca Świętego
do Ziemi Świętej w roku Wielkiego Jubileuszu. Obok chronologii niezwykłej pielgrzymki,
ukazana jest historia i archeologia miejsc, które Stolica Apostolska powierzyła w opiekę
duchowym synom św. Franciszka z Asyżu;
- mapka pielgrzymki Ojca Świętego;
- widok na wzgórze świątynne w Jerozolimie;
- Jan Paweł II przed Ścianą Płaczu.

 

89. L' Osservatore Romano. Wydanie polskie. Red. i administracja Citta del Vaticano.
     Watykan 5:2000. [Pielgrzymka Jana Pawła II do Ziemi Świętej (20-26 III) s. 3-49].

 

 Grota Zwiastowania i miejsce urodzin Chrystusa, fot. St. Markowski    Wnętrze Bazyliki Grobu Pańskiego (Jerozolima), fot. St. Markowski


Z lewej - Grota Zwiastowania
i miejsce urodzin Chrystusa


Z prawej - wnętrze Bazyliki Grobu Pańskiego (Jerozolima)


Fotografie: Stanisław Markowski (album Ziemia Zbawiciela, Kraków 1999/2000)

 

 


Ziemia Święta w czasach Jezusa Chrystusa


  Panowanie rzymskie na Ziemi Świętej rozpoczęło się w 63 roku przed Chrystusem, kiedy Pompejusz po raz pierwszy ruszył na Wschód. Od tego czasu Ziemia Święta - zwana Palestyną - była włączona do Imperium Rzymskiego i (z administracyjnego punktu widzenia) przeszła głębokie zmiany. W czasie panowania Heroda Wielkiego (37 rok przed Chrystusem) kraj ten stał się ponownie królestwem, podobnie jak to było przed zburzeniem Jerozolimy (lata 587 - 586 przed Chrystusem). Herod był nieudolnym administratorem państwa, politycznie zależnym od rzymskiego protektoratu. Odbudowa Jerozolimy, Jerycha, Cezarei Filipowej, Cezarei Nadmorskiej, Sebaste, Aszkalonu i innych miast była dokonywana według klasycznych rzymskich wzorów. Wznoszono hipodromy, teatry, a także świątynie poświęcone bóstwom imperium i cesarzy. Tylko w Jerozolimie, Hebronie i prawdopodobnie w Mamre można było dostrzec działalność religijną, dzięki której Herod chciał zdobyć poparcie swoich poddanych. Jego zamiarem było wzmocnienie władzy przez zagarnięcie części należącej do Kleopatry. Dokonał tego wznosząc twierdzę Aleksandrejon, Macheron i Masadę - wzdłuż doliny Jordanu oraz na brzegach Morza Martwego. W ten sposób po roku 27 przed Chrystusem udało się Herodowi zjednoczyć i umocnić królestwo, w skład którego wchodziła rodzima Idumea (na południu), politycznie zjednoczona z Judeą. W centrum królestwa była Samaria ze stolicą w Sebaste, gdzie znajdowała się świątynia Augusta Sebastosa. Na północy zaś była inna prowincja - Galileja ze stolicą w Diocezarei (dzisiejsze Seforis). Po drugiej stronie Jordanu utworzono Gaulanitidę między górą Hermon a Jeziorem Tyberiadzkim (obecnie Golan), a nieco bardziej wewnątrz była Traconitida i Auranitida. Wzdłuż wschodniej równiny nad Jordanem Rzymianie utworzyli prowincję zwaną Pereą lub Transjordanią. Tu powstał związek miast zwany Dekapolis, złożony początkowo z dziesięciu miast; potem ich liczba wzrosła (w 63 roku przed Chrystusem). Po śmierci Heroda (4 rok przed Chrystusem) królestwo rozpadło się i zostało podzielone między jego następców. Ich nieudolność, a zwłaszcza Archelausa (4 rok przed Chrystusem - 6 rok po narodzinach Chrystusa), oraz szczególne znaczenie Judei umożliwiły Rzymowi podporządkowanie kraju prokuratorom, wśród których był wymieniony w Ewangeliach Poncjusz Piłat (lata 26 - 36). Inne części kraju pozostawały nadal pod zarządem następców Heroda. W tym czasie, gdy we wschodnim zakątku Morza Śródziemnego pojawił się Chrystus, Palestyna znajdowała się pod panowaniem cesarza rzymskiego Tyberiusza. Ewangelia według św. Łukasza (3, 1) daje nam obraz sytuacji w słowach: "Było to w piętnastym roku rządów Tyberiusza Cezara. Gdy Poncjusz Piłat był namiestnikiem Judei, Herod tetrarchą Galilei, brat jego Filip tetrarchą Iturei i kraju Trachonu, Lizaniasz tetrarchą Abileny...". Odpowiada to prawdzie historycznej i zostało potwierdzone przez inskrypcje Lizaniasza w Abilenie w Syrii oraz napis na kamieniu znalezionym w Cezarei Nadmorskiej dotyczący Poncjusza Piłata.


Posługiwanie Chrystusa


  O Ziemi Świętej można też powiedzieć, że to "Ziemia Ewangelii". Spotkaliśmy się z wieloma trudnościami, które nie zostały do końca przezwyciężone. Pewne dane chronologiczne, dotyczące życia Jezusa Chrystusa, pochodzą z przekazu św. Łukasza i przedstawiają rozwijanie się Chrystusowej misji. Nasze jedyne źródło informacji oparte jest na Ewangeliach, wśród których rozróżniamy Ewangelie wcześniejsze (Mateusz, Marek, Łukasz) i późniejszą Ewangelię według św. Jana. W ustaleniu wielu dat pomogła nam znajomość świąt żydowskich, w których uczestniczył Jezus Chrystus. Na podstawie tych danych ustalono, że ziemska służba Chrystusa trwała blisko trzy lata. W Ewangelii według św. Jana znajdujemy wiadomości o trzech kolejnych Świętach Paschy przeżytych przez Jezusa w okresie jego publicznej misji (J 2, 13-21; 6, 4; 20, 1). W pozostałych Ewangeliach często brak pełnej zgodności faktów, które nie są jednak sprzeczne. Naszą intencją jest przybliżyć Ewangelię, towarzyszyć Chrystusowi w Jego wędrówce, pokornie odczytać Jego słowa, ilustrując je zdjęciami, zrozumieć poezję i piękno tej przyrody, o której tak często mówi Chrystus w swoich naukach.


Miejsca ewangeliczne w tradycji


  Przez miejsca ewangeliczne rozumiemy wszystkie te miejsca, które są wspomniane w Ewangeliach i są związane z misją Jezusa Chrystusa. Specjalne znaczenie mają: Nazaret i Betlejem - gdzie zaczęło się Jego ziemskie życie; Jordan i studnia, przy której spotkał Samarytankę; Kana - związana z początkiem Jego działalności; Cezarea Filipowa i Tabor - gdzie słuchano Jego nauk i ujrzano znaki potwierdzające Jego misję; pola Galilei, Jezioro Tyberiadzkie, Perea i Dekapolis widziały Go nauczającego i błogosławiącego; Jerozolima była miejscem Śmierci i Zmartwychwstania; Góra Oliwna, z której wstąpił do nieba po triumfalnym Zmartwychwstaniu. Znaczenie misji Jezusa jest wprawdzie uniwersalne, ale działalność Jego była dość ograniczona geograficznie. Możemy Mu towarzyszyć w wędrówce przez Galileę - od Nazaretu do Jeziora Tyberiadzkiego; przez Samarię i Judeę - po obszarach między Jenin - Nablus - Jerozolimą; w wędrówce po wschodzie kraju, wzdłuż Jordanu. Obszar Ziemi Świętej (będący dzięki swemu położeniu pewnego rodzaju pomostem politycznym) jest bogaty w pozostałości i ruiny dawnych miast i pomników. Tradycja umożliwia identyfikację miejsc wymienianych w Ewangeliach. Pozwala ona również odpowiadać na pytanie pielgrzymów: "Czy to miejsce jest autentyczne?". Wykopaliska archeologiczne, dane historyczne i literackie potwierdzają przekazy tradycyjne, wskazując na ich autentyczność. Odkrycie Sadzawki Pięciu Krużganków, świątyni Wenus Pudica w Ain Karim i domu Jana Chrzciciela, literackie teksty dotyczące Betlejem, odnalezienie Świętego Grobu w Jerozolimie, znalezienie inskrypcji Lizaniasza oraz inksrypcji Poncjusza Piłata w Cezarei Nadmorskiej, pozostałości ze studni Samarytanki i z domu Maryi w Nazarecie, a także odkrycie domu Piotra w Kafarnautn oraz odnalezienie grobu Maryi w Ogrodzie Getsemani wskazują, że gruntowne przebadanie tekstów pozwala na topograficzne ustalenie miejsc, których usytuowanie okazuje się zgodne z tradycją.


Luigi Lombardi, Ziemia Święta,
Edizioni Soprańi via del mascherino, Plurigraf, Roma 1981

 

 

Opracowanie i redakcja: Jan Krzysztof Wasilewski


Autor: Jan Krzysztof Wasilewski
Ostatnia aktualizacja: 13.08.2008, godz. 03:45 - Jan Wasilewski