Stan czytelnictwa
w Bibliotece Uniwersyteckiej KUL

Stan czytelnictwa w Czytelni Głównej BU KUL

Anna Madej, kustosz

28.II 2004 r.

 

  W minionych latach losy czytelnictwa w Bibliotece Uniwersyteckiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego kształtowały się w zależności od takich czynników, jak wielkość księgozbioru, warunki lokalowe, ilość studentów i innych grup czytelników oraz przepisy regulaminowe.

  Początki były bardzo skromne. W gmachu przy ul. Dolnej Panny Marii, wkrótce po otwarciu Biblioteki, Wypożyczalnia zaczęła funkcjonować wspólnie z Czytelnią w jednej sali, obsługiwana przez tych samych bibliotekarzy. Wymuszona warunkami lokalowymi symbioza tych dwóch działów udostępniania trwała do 1952 roku, kiedy to je wydzielono. Ale czytelnictwo ożywiło się dopiero po przeniesieniu Biblioteki do nowego gmachu przy Chopina 27 na przełomie lat 1949 / 1950. Objęcie funkcji Dyrektora Biblioteki przez ojca Romualda Gustawa w 1950 roku zapoczątkowało w dziejach Biblioteki nowy, bogaty okres. W nowej siedzibie powstała zapowiedź przyszłej autonomii Wypożyczalni. Został utworzony Referat Wypożyczalni Miejscowej i Międzybibliotecznej. Zmieniła się także procedura oraz dokumentacja wypożyczeń.

  Regulamin z 1 września 1953 roku, podpisany przez Ojca Gustawa, pozwalał na korzystanie z usług Wypożyczalni właściwie wszystkim osobom prywatnym za poręczeniem instytucji lub kaucją w wysokości 50 zł od tomu. Szybko rosła więc ilość czytelników i liczba wypożyczeń. W kwietniu 1958 roku ustanowiono funkcje samodzielnych kierowników Wypożyczalni Miejscowej i Międzybibliotecznej. Od 1966 roku do dziś Wypożyczalnia zajmuje lokal na parterze.

  Z biegiem lat coraz więcej studentów podejmowało studia w KUL. W roku 1967 Wypożyczalnia miała zarejestrowanych 2.012 czytelników, w tym 1.406 studentów. Wypożyczono 20.026 jednostek bibliotecznych.

Dyrektor BU KUL, ks. dr Tadeusz Stolz, wprowadza zebranych w tematykę wykładu.
Obok - Autorki opracowania: z lewej (tyłem) kustosz Anna Madej, z prawej (w głębi) kustosz Józefa Zabłotni.

Panie Józefa Zabłotni i Anna Madej podczas wykładu; z lewej dyrektor BU KUL, ks. dr T. Stolz

 

Oto dane statystyczne Wypożyczalni Miejscowej za okres od roku 1980 do 2004.
Lata 1980 - 1995 ujęto w odstępach 5-letnich, ponieważ różnice między poszczególnymi latami
- mimo systematycznego wzrostu czytelnictwa - były niewielkie.
Okres od 1996 do 2004 roku przedstawia dane liczbowe za każdy rok.

 

Statystyka wypożyczalni miejscowej za okres 1980 - 2004 (w tysiącach egzemplarzy)

Począwszy od 1997 roku obserwujemy nowy okres szybkiego rozwoju czytelnictwa.
Ilość kont czytelników systematycznie rośnie, a zapotrzebowanie na książki z roku na rok wzrasta
w nie notowanych do tej pory liczbach. W omawianym okresie ilość kont czytelników
wzrosła 5-krotnie, zaś ilość wypożyczeń - 10-krotnie.

 

 

rok	wypożyczenia	frekwencja	konta		rok	wypożyczenia	frekwencja	konta
1980	16.302	19.979	3.410		1999	69.526	59.805	9.800
1985	23.537	41.168	4.755		2000	81.741	85.717	10.700
1990	36.251	59.699	6.683		2001	105.123	89.000	12.500
1995	39.223	50.699	6.990		2002	124.140	134.102	14.500
1996	28.007	56.178	7.100		2003	158.909	123.326	15.721
1997	44.646	55.811	8.020		2004	175.120	162.530	17.245
1998	58.483	57.208	9.000

 

Oto statystyka czytelników zarejestrowanych w Wypożyczalni w latach 1967 - 2004.
Wartości liczbowe kont studenckich i pracowniczych w stosunku do ogólnej liczby czytelników
od roku 1967 do 1995 ujęto w odstępach 5-letnich. Lata 2002 do 2004 ujęto w odstępach rocznych.

Czytelnicy zarejestrowani w wypożyczalni miejscowej w latach 1967 - 2004

W pierwszym z badanego okresu roku 1967 na ogólna liczbę 2.012 kont czytelniczych
zarejestrowano 1.406 kont studenckich i 606 kont pracowniczych.
W ostatnim podsumowanym roku 2004 na ogólną liczbę 17.245 kont czytelniczych
zarejestrowano 14.373 konta studenckie i 2.872 konta pracownicze.
Przedstawione liczby wskazują, że liczba kont studenckich w badanym okresie
wzrosła 10-krotnie, zaś liczba kont pracowniczych - 5-krotnie.

 

 

konta / rok	1967	1972	1977	1982	1987	1992	1995	2002	2003	2004
studenci	1.406	1.876	2.485	2.795	4.000	5.211	5.320	12.467	13.033	14.373
pracownicy	606	665	715	978	1.484	1.749	1.670	2.033	2.688	2.872
razem	2.012	2.541	3.200	3.773	5.484	6.960	6.990	14.500	15.721	17.245

Statystyka wypożyczeń miesięcznych w latach 1991 - 2003
Badany okres został podzielony na 4 kwartały.

Statystyka wypożyczeń miesięcznych w latach 1991 - 2003, I kwartał

I kwartał: styczeń - luty - marzec
W analizowanym okresie w I kwartale obserwujemy wskaźnik rosnący.
Najwięcej wypożyczeń notuje się w marcu

 

 

PIERWSZY KWARTAŁ		1991	1995	2000	2002	2003
I	wypożyczenia	3.810	3.912	7.777	12.569	14.595
	frekwencja	8.029	6.241	7.842	12.413	14.469
II	wypożyczenia	3.556	3.494	7.870	12.158	14.060
	frekwencja	5.538	4.548	7.904	12.087	13.960
III	wypożyczenia	4.581	5.459	12.067	15.295	16.865
	frekwencja	6.091	6.265	12.180	15.214	16.749

 

Statystyka wypożyczeń miesięcznych w latach 1991 - 2003, II kwartał

II kwartał: kwiecień - maj - czerwiec
W analizowanym okresie obserwujemy wskaźnik malejący
Najwięcej wypożyczeń notuje się w kwietniu

 

DRUGI KWARTAŁ		1991	1995	2000	2002	2003
IV	wypożyczenia	4.103	4.037	8.891	15.503	16.228
	frekwencja	5.774	4.543	8.984	15.454	16.057
V	wypożyczenia	3.484	4.000	6.807	10.428	12.703
	frekwencja	6.093	5.510	7.048	10.411	12.618
VI	wypożyczenia	2.053	1.836	4.477	7.356	9.515
	frekwencja	5.597	4.122	4.627	7.270	8.431

Statystyka wypożyczeń miesięcznych w latach 1991 - 2003, III kwartał

III kwartał: lipiec - sierpień (wspólna statystyka) i wrzesień
Obserwujemy wskaźnik rosnący. Najwięcej wypożyczeń notuje się we wrześniu

 

TRZECI KWARTAŁ		1991	1995	2000	2002	2003
VII-VIII	wypożyczenia	287	1.054	2.377	5.394	5.372
	frekwencja	411	1.342	2.517	5.323	5.291
IX	wypożyczenia	1.045	1.287	1.859	4.850	0
	frekwencja	1.410	1.414	1.947	4.770	0

Statystyka wypożyczeń miesięcznych w latach 1991 - 2003, IV kwartał

IV kwartał: październik - listopad - grudzień
Obserwujemy wskaźnik malejący.
Wyjątek stanowi rok 2003, w którym najwięcej wypożyczeń zanotowano w grudniu

 

CZWARTY KWARTAŁ		1991	1995	2000	2002	2003
X	wypożyczenia	4.630	4.669	8.000	13.798	13.840
	frekwencja	6.792	5.933	11.000	13.623	13.900
XI	wypożyczenia	4.449	4.876	11.500	14.436	15.722
	frekwencja	6.029	5.826	11.552	14.324	15.700
XII	wypożyczenia	3.264	4.594	10.116	12.353	16.614
	frekwencja	4.191	5.251	10.116	12.259	16.155

 

Statystyka wypożyczeń miesięcznych w 2003 r.

W analizowanym roku (2003) najwięcej wypożyczeń przypadło na marzec, grudzień i kwiecień.

 

2003	I	II	III	IV	V	VI	VII-VIII	IX	X	XI	XII
wypożyczenia	14.595	14.060	16.865	16.228	12.730	9.515	5.372	5.500	13.840	15.722	16.614
frekwencja	14.469	13.960	16.749	16.057	12.618	8.431	8.291	5.400	13.900	15.700	16.155

 

Statystyka poszczególnych typów czytelników w latach 2003 i 2004

Najliczniejsze grupy czytelników stanowią: I - SP (studenci 1-3 roku studiów) II - ST (studenci od 4 roku studiów) III - SD (studenci doktoranci) IV - PN (pracownicy naukowi KUL) V - SM (studenci magistranci)

VI - PU (pracownicy naukowi i doktoranci innych uczelni) VII - PI KUL (inni pracownicy KUL) VIII - PB (pracownicy Biblioteki) IX - CS (samodzielni pracownicy naukowi) X - PJ (inni czytelnicy)

 

	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	Bibl.	Czyt. Dyr.	Ogólna
2003	7.677	3.742	1.614	1.055	0	492	229	198	66		607	28	15.721
2004	8.090	3.552	1.785	1.078	946	590	238	201	68		652	29	17.245

Niżej - miesiące najwyższej aktywności w roku w poszczególnych grupach czytelników

 

Studenci: statystyka wypożyczeń miesięcznych w 2004 r.

I miejsce zajęli studenci starszych lat, najbardziej aktywni w grudniu, marcu i listopadzie
II miejsce zajęli studenci początkowi, najbardziej aktywni w marcu, kwietniu i październiku
III miejsce zajęli studenci doktoranci, najbardziej aktywni w marcu, październiku i listopadzie
(jednocześnie - stale obecni w statystykach wypożyczeń na zbliżonym poziomie)

Statystyka wypożyczeń miesięcznych pracowników KUL w 2004 r.

I miejsce zajęli PN KUL, najbardziej aktywni w październiku, lipcu i wrześniu
II miejsce zajęli PB i PI KUL, najbardziej aktywni w październiku, marcu i kwietniu
III miejsce zajęli PU Lublin, najbardziej aktywni w październiku, lipcu i wrześniu

Cykliczność wypożyczeń miesięcznych
pracowników naukowych i studentów KUL oraz pracowników biblioteki w roku 2004

Październik, lipiec, wrzesień - te miesiące dominują w grupie pracowników naukowych - PN KUL;
marzec, kwiecień, październik - te miesiące dominują w grupie pracowników biblioteki - PB KUL;
październik, marzec, listopad - te miesiące dominują w grupie studentów doktorantów - SD;
marzec, kwiecień, luty - te miesiące dominują w grupie studentów starszych lat - ST 4-6;
marzec, kwiecień, październik - te miesiące dominują w grupie studentów młodszych lat - SP 1-3.

 

grupa → miesiąc	SP 1-3	ST 4-6	SD	PB KUL	PI KUL	PN KUL	CS	Bibl.	PU Lub.	Czyt. Gł.	SM
I	4.202	5.320	2.279	1.075	116	1.302	179	245	548	-
II	4.652	5.585	2.430	823	117	1.489	163	147	677	1.139
III	6.684	7.330	2.632	1.124	155	1.429	410	137	672	4.120
IV	6.573	6.503	2.328	1.132	119	1.381	386	132	544	3.399
V	4.946	5.410	2.140	864	135	1.324	188	95	549	3.509
VI	1.877	3.147	2.338	888	172	1.473	151	85	592	2.500
VII	659	1.932	2.135	677	202	1.920	208	92	737	2.170
VIII	4	28	52	107	0	102	27	2	1	0
IX	884	1.886	1.889	915	113	1.716	272	134	737	1.494
X	6.542	4.212	2.727	1.366	152	1.937	238	121	986	2.894	1.012
XI	5.418	3.903	2.520	1.060	101	1.440	228	187	747	3.197	3.341
XII	5.433	3.594	2.491	1.036	144	1.389	196	86	701	2.672	4.118
razem	47.874	48.840	25.961	11.067	1.526	16.902	2.646	1.463	7.491	27.094	8.471

Rewersy odmowne zawsze stanowiły stosunkowo duży procent w stosunku do wypożyczeń.
Największy procent to te z adnotacją "wypożyczone", na drugim miejscu są rewersy odmowne
dotyczące książek, z których można było korzystać tylko na miejscu, dalsze miejsca zajmowały
rewersy źle wypełnione i "braki". Ogółem stanowiły od 50 do 60 % wypożyczeń. W ostatnich latach
sytuacja uległa zmianie. Liczba rewersów odmownych w zauważalny sposób maleje. W badanym
okresie (styczeń - luty 2005) stanowią około 10 % w stosunku do całości wypożyczeń. Z tego 2/3
to rewersy tradycyjne. Dzieje się tak dlatego, że największy procent zamówień stanowią
zamówienia komputerowe. W bazie komputerowej jest informacja o statusie książki.
Jednak nie wszyscy czytelnicy korzystający z alfabetycznego katalogu sprawdzają status książki
przez sygnaturę. Oczekujemy od czytelnika, że po odszukaniu publikacji w katalogu kartkowym
sprawdzi jej status w bazie elektronicznej i zamówi ją rewersem komputerowym
- zmniejszy się wtedy ilość rewersów odmownych.
Niekorzystny wpływ na ilość rewersów odmownych ma także fakt, że przyjmujemy jeszcze
zamówienia na rewersach tradycyjnych, chociaż książki są opracowane w bazie komputerowej

 

	1980	1985	1990	1995	1999	2004
wypożyczenia	16.300	23.540	36.250	39.220	69.530	175.120
frekwencja	19.980	41.170	59.700	50.700	59.810	162.530
rewersy odmowne	8.480	13.300	15.970	27.250	41.980	17.510

Pojawia się natomiast nowy rodzaj rewersów odmownych - "książka w opracowaniu" -
które nierzadko przychodzą z magazynu z adnotacją "brak". Powodem niemożności wypożyczenia
może być również oddanie książki do oprawy, zaginięcie lub błędne ustawienie na półce.
Obserwujemy postępujący proces zaczytywania książek, szczególnie podręczników i literatury
uzupełniającej. Coraz większa ilość książek jest wycofywana z obiegu czekając na konserwację.
Biblioteka nie jest w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb czytelników, dlatego konieczna jest
współpraca z innymi bibliotekami.

Zamówienia wysłane do bibliotek krajowych i zagranicznych w okresie 1994 - 2004

W tym okresie zamówienia wysłane do bibliotek krajowych i zagranicznych wzrosły 5-krotnie
(w tym zamówienia do bibliotek polskich 2-krotnie, a do bibliotek zagranicznych - aż 14-krotnie).
Dzieje się tak dlatego, że dzisiaj pracownik naukowy nie musi wyjeżdżać zagranicę
by zapoznać się z nowościami i literaturą fachową. Łatwy dostęp do internetowych źródeł informacji
o książce pozwala na znalezienie interesujących go publikacji.
Wypożyczalnia Międzybiblioteczna jest w stanie sprowadzić książkę z bibliotek zagranicznych
w bardzo krótkim czasie. Średni okres oczekiwania na książkę wynosi od 4 do 10 dni.

 

	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004
do BK	113	120	175	117	139	321	312	328	368	387	240
do BZ	31	23	31	75	58	129	124	109	122	270	425
razem	144	143	206	192	197	450	436	437	490	657	665

Wypożyczenia międzybiblioteczne w okresie 1994 - 2004

Wypożyczenia międzybiblioteczne to książki wysłane do innych bibliotek polskich i zagranicznych.
W omawianym okresie wypożyczenia utrzymują się  mniej więcej na tym samym poziomie.
W skład wypożyczeń zostały wliczone również pozycje, które skopiowano.
Najwięcej zamówień na kopie zostało złożonych w latach 2001 i 2002.
W ostatnich dwóch latach te wypożyczenia utrzymują się mniej więcej na podobnym poziomie.

 

	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004
wypożyczalnia	1.776	1.682	2.029	1.598	1.636	1.717	1.660	1.694	1.554	1.641	1.855
kopiowanie	318	333	326	235	300	493	387	544	514	431	402

Wnioski

  Powyższe zestawienia pozwalają niemal z pewnością stwierdzić, że przyczyną gwałtownego wzrostu wypożyczeń w Wypożyczalni BU KUL w ostatnim okresie było przejście Biblioteki na nowy system pracy, związany z jej komputeryzacją. Od października 1996 roku nastąpiła całkowita reorganizacja Wypożyczalni. Rozpoczęliśmy wtedy pracę w module cyrkulacji VTLS. Wypożyczalnia podjęła się niełatwego zadania tworzenia opisu egzemplarzy wszystkich zamówionych i wypożyczanych książek. Tradycyjne konta czytelników traciły ważność 30 października 1996 roku, a warunkiem otrzymania nowego konta elektronicznego i nowej karty było rozliczenie się czytelnika z zobowiązań wobec Biblioteki (oddanie wypożyczonych książek lub ponowne wypożyczenie po nadaniu kodu paskowego i elektronicznej rejestracji). Były to początki komputerowej informacji o statusie egzemplarza. W maju 1998 roku podobną reorganizację przeszła Wypożyczalnia Międzybiblioteczna.

  Tymczasem coraz więcej rekordów bibliograficznych pojawiało się w bazie komputerowej. Czytelnicy mieli coraz łatwiejszy dostęp do źródeł informacji; mogli już przeglądać katalog komputerowy nie wychodząc z domu. Nieskomplikowana procedura zamówień, rezerwacji i prolongaty przez internet przekonała ostatecznie czytelników. Zaoszczędzony czas mogli przeznaczyć na pracę z książką, co jest ważne, ponieważ rozszerzają się przedmioty badań oraz ilość materiałów i opracowań naukowych na każdy temat. Forma pracy czytelnika z książką również uległa modyfikacji. Studenci (i nie tylko oni) już nie robią notatek, ale skanują i kopiują materiały, zaznaczając markerem istotne fragmenty. Komputeryzacja spełniła oczekiwania czytelników. Zaoszczędziła czas związany z poszukiwaniem publikacji i procedurą zamówień.

  Statystyka za styczeń i luty 2005 roku pozwala wnioskować, że przeżyliśmy dopiero pierwszą fazę gwałtownego wzrostu wypożyczeń. Można przyjąć, że w poszczególnych grupach czytelniczych drzemią ukryte i niewykorzystane do tej pory rezerwy, które budzą się w ostatnim okresie. Fakt ten obserwujemy nieprzewidzianym zalewem rewersów tradycyjnych i ponownym uaktywnianiem kont. Od października 2004 r. do marca 2005 r. zarejestrowaliśmy 2.700 czytelników. Proces przyjmowania deklaracji z prośbą o zarejestrowanie w Wypożyczalni ciągle trwa. Z trudem nadążamy z rejestracją nowych czytelników i z wydrukiem kart bibliotecznych. Jest to niewątpliwie jeden z ważnych czynników utrudniających sprawną obsługę rosnącej liczby czytelników, ujawniający się przy szybkim rozwoju czytelnictwa.

  Innym czynnikiem utrudniającym pracę są złe warunki lokalowe, za mało stanowisk pracy i brak odpowiedniej ilości bibliotekarzy. W chwili obecnej nie jest możliwe wydzielenie stanowisk, które mogłyby osobno obsługiwać następujące zadania: przyjmowanie nowych deklaracji, rejestracja nowych czytelników i drukowanie kart bibliotecznych; przyjmowanie zwrotów; wypożyczanie i prolongaty; egzekwowanie należności i zobowiązań wobec Biblioteki; brak jest też miejsca na przygotowanie książek do realizacji. Wobec gwałtownego rozwoju czytelnictwa, opisane powyżej negatywne czynniki utrudniające sprawną obsługę czytelników stają się poważnym problemem Wypożyczalni BU KUL.

Anna Madej