Gmach, w którym drzemie przeszłość

17 maja 2024 roku obchodzimy 50. rocznicę uroczystego poświęcenia kamienia węgielnego pod nowy fronton Gmachu Głównego. Wydarzenie to było jednym z ważniejszych w historii spektakularnej przebudowy i rozbudowy infrastruktury Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Pierwsze plany zmiany wyglądu Gmachu Głównego KUL narodziły się jeszcze przed II wojną światową. Budynek dawnych koszar świętokrzyskich wymagał, jeśli nie zupełnego zburzenia części budynków i ich odbudowania na nowo, to co najmniej dużej przebudowy, aby mógł w pełni służyć jako siedziba jednego z pierwszych uniwersytetów w Polsce. W lipcu 1921 roku przebudowę czterech pawilonów składających się na dzisiejszy Gmach Główny powierzono wybitnemu architektowi Marianowi Lalewiczowi. Do niego też należało zaprojektowanie nowego frontonu, który swoją monumentalnością miał godnie reprezentować Uniwersytet położony bezpośrednio przy Alejach Racławickich. Planów Lalewicza nie udało się urzeczywistnić – inne, niecierpiące zwłoki problemy wciąż odsuwały na dalszy plan przebudowę skrzydła frontowego.

Powojenna rzeczywistość

Po wojnie do wielkiego i niestety niezrealizowanego marzenia budowy nowego pawilonu północnego powrócił ówczesny Rektor ks. Antoni Słomkowski, zwany drugim założycielem Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Powojenne warunki wymagały nowych rozwiązań, z wielu powodów skromnych i doraźnych. Wprowadzenie w życie planów Lalewicza było wówczas niemożliwe, dodatkową przeszkodą była także śmierć architekta, który zginął w Warszawie w sierpniu 1944 roku.

Około 1951 roku zdecydowano więc o zatrudnieniu nowego specjalisty – Władysława Pieńkowskiego, którego zadaniem było zaplanowanie nowej przebudowy frontonu, obejmującej utworzenie zakładów naukowych oraz podniesienie budynku o jedno lub dwa piętra. Tym razem realizacji tych planów przeszkodził sprzeciw konserwatora zabytków – wskazał on szereg wytycznych, według których należało przeprojektować dotychczasowe szkice. Pieńkowski starał się uwzględnić konserwatorskie zalecenia i w końcu projekt został zatwierdzony. Pozostało tylko czekać na pozwolenie władz na budowę, które zostało wydane 6 czerwca 1956 roku.

Jeszcze przed uzyskaniem pozwolenia na prowadzenie prac budowlanych rozpoczęto dyskusję na temat kompleksowej rozbudowy gmachu Uniwersytetu. Pieńkowski wraz z zespołem opracował nowe założenia projektowe, według których należało zburzyć dotychczasowy fronton, a na jego miejscu wybudować budynek o większym metrażu. Zdawać by się mogło, że tym razem sprawa zakończyła się pomyślnie i projekt w końcu wszedł w fazę realizacji.

Nowe projekty, nowe plany

Z niejasnych jednak powodów zrezygnowano z wykorzystania planów rozbudowy Pieńkowskiego i w marcu 1958 roku ogłoszono konkurs powszechny na koncepcję urbanistyczną całego terenu Uniwersytetu oraz wstępny projekt rozbudowy gmachu Uczelni. Wyniki konkursu ogłoszono we wrześniu 1958 roku – spośród 21 zgłoszonych prac jednogłośnie wybrano projekt autorstwa Witolda Benedeka i Stanisława Niewiadomskiego, młodych warszawskich architektów, późniejszych profesorów Politechniki Warszawskiej.

W międzyczasie sytuacja skomplikowała się ponownie – po długiej batalii administracyjnej w październiku 1959 roku władze ostatecznie cofnęły KUL-owi pozwolenie na budowę, motywując swoją decyzję niespełnieniem przez KUL założeń inwestycji. Dopiero 13 lat później udało się wreszcie zmienić nastawienie władz państwowych i uzyskać zgodę na rozbudowę. Okres najważniejszych zmian w powojennej historii Gmachu Głównego przypadł na lata 1972-1981, a najbardziej spektakularną była oczywiście tak długo wyczekiwana budowa nowego frontonu.

Kamień węgielny pod przyszłość Uniwersytetu

Wykonanie projektu budynku powierzono w 1971 roku Stanisławowi i Krystynie Juchnowiczom. Kamień węgielny pod nowy fronton został poświęcony 17 maja 1974 roku. W uroczystości uczestniczyli: ks. Prymas Stefan kard. Wyszyński, Wielki Kanclerz KUL ks. bp. Piotr Kałwa, ks. bp. Marian Rechowicz, ks. bp. Bolesław Pylak, Rektor KUL o. Mieczysław A. Krąpiec OP, a także Senat Akademicki oraz pracownicy i studenci Uniwersytetu.

Po odczytaniu aktu erekcyjnego przez Rektora KUL, kard. Wyszyński dokonał poświęcenia kamienia węgielnego pod przyszłą budowę. Ksiądz prymas podkreślił przy tej okazji znaczenie podjętej pracy dla kontynuacji zadań Uniwersytetu. Uroczystość zakończyła się wspólnym odśpiewaniem „Boże coś Polskę” przez całą społeczność akademicką.

Aneta Kramiszewska pisała o Gmachu Głównym KUL: „Gmach Główny potocznie zwany przez jego użytkowników »starym gmachem«, w istocie jest stary. Przechowuje pamięć miejsca, ludzi i wydarzeń minionych wieków. Jego dzieje wpisują się w historię miasta, regionu, kraju, są zwierciadłem odbijającym całą jej złożoność, zwłaszcza w XX wieku. Gmach pozostaje także niemym świadkiem poświęcenia i pracy tych, którzy niestrudzenie zabiegali o jego istnienie, kondycję, ochronę, dźwigali z ruin i upiększali. A dla pokoleń studentów widok charakterystycznych okiennych arkad otaczających dziedziniec to wspomnienie przywołujące młodość. »Stary gmach« ze swoją historią stał się niezbywalną częścią opowieści o Uczelni, znakiem ją identyfikującym. W jego zakamarkach drzemie przeszłość, którą warto było opowiedzieć”.

Tekst powstał na podstawie książki Anety Kramiszewskiej „Aleje Racławickie 14. Historia gmachu Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego” (Lublin 2019).