"Vita mutatur non tollitur"

Pośmiertne wystawy twórców nauki i kultury;
prezentacje postaci i ich dorobku

Andrzej Ryszkiewicz  (1922-2005)

Andrzej Ryszkiewicz - sylwetka
Andrzej Ryszkiewicz - wspomnienie
Andrzej Ryszkiewicz - publikacje

 

 Andrzej Ryszkiewicz, 1922 - 2005   Znawca i miłośnik sztuki, wieloletni wicedyrektor i dyrektor
Instytutu Sztuki PAN w Warszawie. Profesor KUL, wybitny
badacz i znawca malarstwa polskiego, dziejów kolekcjonerstwa,
francusko-polskich związków artystycznych oraz kultury
artystycznej XVIII–XIX wieku. Kolekcjonował eksplibrisy
i inne dzieła sztuki. Był cenionym dydaktykiem, mistrzem
i wychowawcą kilku pokoleń polskich historyków sztuki,
człowiekiem skromnym, niezwykłej wrażliwości i wielkiego serca.

 

 

  Andrzej Henryk Ryszkiewicz urodził się 5 maja 1922 roku w Warszawie. Już pod okupacją niemiecką ukończył maturą III Gimnazjum Miejskie im. Hugona Kołłątaja, a następne lata, do roku 1945, spędził w niemieckich obozach pracy.

  Po wojnie (w latach 1945-1951) prowadził biblioteki Ministerstwa Kultury i Sztuki i Państwowego Instytutu Sztuki w Warszawie. Jeszcze podczas studiów na Uniwersytecie Warszawskim ożenił się z Marią Tchorzewską; w roku 1950 przyszli na świat ich dwaj synowie, Michał i Marcin. W roku 1951 ukończył Wydział Historyczny UW i (na następne 30 lat) został pracownikiem naukowym Państwowego Instytutu Sztuki (od 1960 roku - Instytutu Sztuki PAN). Doktorat obronił w roku 1960, zaś habilitację - w roku 1966. Przez wiele lat nadawał ton pracom PIS (w latach 1951-1952, 1962-1965 i 1967-1974 był wicedyrektorem Instytutu, w latach 1974-1978 - jego dyrektorem). Stał się postacią doskonale znaną wśród osób zajmujących się historią sztuki i nauką o sztuce. W swej pracy naukowej poświęcił się głównie studiom nad historią sztuki polskiej i francuskiej na przestrzeni wieków XVIII - XX.

 

 Andrzej Ryszkiewicz, KUL, lata '70. XX w.    Andrzej Ryszkiewicz, KUL, lata '70. XX w.

Profesor Andrzej Ryszkiewicz w "terenie" ze studentami Historii Sztuki KUL, wczesne lata '70. XX w.
Na fotografii z prawej - od prawej: Wojciech Kuba, Ewa Wójtowicz (niedługo potem - Lameńska),
Zofia Koniuszewska, Joachim Lodek, Andrzej Drączkowski,
prof. Andrzej Ryszkiewicz i Barbara Guściora-Tanana

  Od początku lat '70. związał się z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim. Był współtwórcą i kuratorem (1971-1974) oraz kierownikiem Katedry Historii Sztuki Nowoczesnej KUL (1981-1991), w latach 1981-1982 kierował Sekcją Historii Sztuki KUL. W roku 1974 został profesorem nadzwyczajnym, zaś w roku 1982 - zwyczajnym. Na emeryturę przeszedł w roku 1992, ale związków z KUL nie zerwał. W roku 1996 był promotorem przewodu doktorskiego Doroty Kudelskiej 'Juliusz Słowacki a sztuki plastyczne'.

  Od bardzo wielu lat odpoczynkiem i pasją było dlań kolekcjonowanie i badanie ekslibrisów (już w 1947 roku opublikował 'Przegląd powojennej literatury exlibrisowej' - Przegląd Biblioteczny nr 3-4, s. 177-184). Około 1970 roku zainteresował się bliżej rzemiosłem artystycznym, szczególnie z okresu secesji. Zgromadził piękne i bogate zbiory, zarówno ekslibrisów jak i przedmiotów secesyjnych, ale był przede wszystkim znawcą i propagatorem kolekcjonerstwa. Jego teksty od kilku dziesięcioleci dobrze służą historykom sztuki, a także jej miłośnikom i kolekcjonerom. Wielką zasługą profesora jest opracowanie katalogu kolekcjonerów polskich XIX i XX w., który przechowywany jest w Ośrodku Dokumentacji Zabytków w Warszawie.

  Opublikował około 700 artykułów i 16 książek. Najważniejsze pozycje to 'Początki handlu obrazami w Warszawie' (1953), 'Polski portret zbiorowy' (1961), 'Francusko-polskie związki artystyczne' (1961), 'Zbieracze i obrazy' (1972), 'Kolekcjonerzy i miłośnicy' (1981), 'Malarstwo polskie 1850-1890. Historyzm i realizm' (1987).

  Był członkiem licznych polskich i zagranicznych towarzystw naukowych, między innymi Komitetu Nauk o Sztuce PAN, Stowarzyszenia Historyków Sztuki (od roku 1956; członkiem honorowym SHS został w roku 1986), Towarzystwa Naukowego KUL, Lubelskiego Towarzystwa Naukowego, Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Association Internationale des Critiques d’Art, Association Internationale pour l’Etude et la Diffusion des Cultures Slaves UNESCO (którego w latach 1976-1982 był wiceprezesem). Od roku 1988 był członkiem PEN Clubu.

  W latach 1946-1979 był członkiem Stronnictwa Demokratycznego. Odznaczony Złotym (1948) i Srebrnym (1952) Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim (1973) i Krzyżem Komandorskim (1999) Orderu Odrodzenia Polski, Złotą Odznaką 'Za Opiekę nad Zabytkami' i Medalem XXV-lecia Polskiej Akademii Nauk 'W uznaniu zasług dla rozwoju nauki polskiej'. Laureat dyplomu 'Przyjacielowi i Mecenasowi Biblioteki Narodowej' (2003) i Honorowej Nagrody Hetmana Kolekcjonerów Polskich Jerzego Dunin-Borkowskiego (2005), przyznanej przez Muzeum Kolekcjonerstwa w Krośniewicach.

  Wybitny badacz i znawca malarstwa polskiego, dziejów kolekcjonerstwa, francusko-polskich związków artystycznych oraz kultury artystycznej XVIII-XIX wieku. Inicjator Słownika Artystów Polskich, Polskiej Bibliografii Sztuki, a także serii wydawniczej 'Źródła do dziejów sztuki polskiej'. Wykładał na Uniwersytetach w Kolonii i w Monachium, Wolfenbüttel, Mińsku, Wiedniu i Pradze, ponadto w Berlinie, Rzymie i Sofii. W końcu lat '90. XX w. współpracował czynnie z Ośrodkiem Ochrony Zbiorów Publicznych (Narodowa Instytucja Kultury), publikując w periodyku 'Cenne, bezcenne / utracone'. Ceniony dydaktyk, wychowawca kilku pokoleń polskich historyków sztuki, człowiek skromny, niezwykłej wrażliwości i wielkiego serca.

  Andrzej Ryszkiewicz zmarł w Warszawie w wieku 83 lat 13 września 2005 roku, po długiej i ciężkiej chorobie. 21 września został pochowany na Cmentarzu Wojskowym (Nowe Powązki) w Warszawie.

 

 Pogrzeb Andrzeja Ryszkiewicza, 2005, przemawia prof. Stanisław Mossakowski    Pogrzeb Andrzeja Ryszkiewicza, 21.IX 2005 r.    Pogrzeb Andrzeja Ryszkiewicza, 2005   przemawia prof. Lechosław Lameński

Pogrzeb Profesora Andrzeja Ryszkiewicza, Warszawa, 21 września 2005 r.;
po lewej prof. Stanisław Mossakowski,
po prawej - wygłaszający mowę pogrzebową - prof. Lechosław Lameński
(tekst mowy - poniżej)

  Szanowni Państwo,

  w imieniu Rektora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Senatu Akademickiego i Rady Wydziału Nauk Humanistycznych - oraz przede wszystkim w imieniu licznego grona uczniów, współpracowników i przyjaciół Pana Profesora Andrzeja Ryszkiewicza z Instytutu Historii Sztuki KUL - przekazuję wyrazy najszczerszego współczucia Jego najbliższym.

  Tak naprawdę pragnę jednak podziękować za obecność Pana Profesora w naszej społeczności akademickiej. To dzięki takim ludziom jak właśnie Profesor Andrzej Ryszkiewicz udało się zbudować w Lublinie ważny, liczący się w Polsce instytut badawczy, którego najwyższą wartością są - po raz pierwszy od dziesięcioleci - jego właśni wychowankowie. Bez wątpienia gdyby nie znaczący wkład pracy Pana Profesora na tym polu, jego systematyczne przyjazdy do Lublina na początku lat siedemdziesiątych, zwłaszcza jednak w trudnej dekadzie lat osiemdziesiątych, na tak oczekiwane przez nas wszystkich wykłady i seminaria, nie bylibyśmy dzisiaj tak silni i zwarci. To właśnie Pan Profesor nauczył wielu z nas jak należy patrzeć na dzieło sztuki, analizować jego formę i treść, zaraził swoim entuzjazmem, niezwykłą pasją dociekliwego, głodnego wiedzy naukowca o znakomitym przygotowaniu merytorycznym, a wreszcie zaszczepił w nas - tak przez niego cenioną - uczciwość badawczą, rzetelność i odpowiedzialność za słowo.

  Pan Profesor Andrzej Ryszkiewicz zawsze chętnie dzielił się swoją ogromną wiedzą i doświadczeniem z młodszymi; był świetnym dydaktykiem, a zarazem cierpliwym i wyrozumiałym słuchaczem oraz doradcą, który nigdy nie uciekał przed odpowiedziami na najtrudniejsze pytania. Mimo pozorów szorstkości był człowiekiem niezwykle pogodnym i życzliwym, szalenie wprost wyrozumiałym wobec ułomności innych, na którym zawsze można było polegać. Już po przejściu na emeryturę w dalszym ciągu żywo interesował się tym wszystkim co działo się w naszym Instytucie. Nasze radości cieszyły go, a smutki martwiły, nigdy nie traktował ich obojętnie, oczekując z niecierpliwością kolejnych wiadomości z bliskiego mu Lublina.

  Mimo że właśnie dobiegł kresu ziemski, niezwykle pracowity i owocny etap życia Profesora Andrzeja Ryszkiewicza, na zawsze pozostanie On w naszych wdzięcznych sercach. Cześć Jego pamięci!


Lechosław Lameński

 

Wspomnienie Lechosława Lameńskiego o Profesorze Ryszkiewiczu
zamieszczamy na osobnej stronie

 

Stanisław Mossakowski: mowa na pogrzebie profesora Andrzeja Ryszkiewicza


  Gdy w dniu dzisiejszym przychodzi nam w żałobnym smutku pochylić głowę nad grobem naszego wieloletniego szefa i przyjaciela, Profesora Andrzeja Ryszkiewicza, staje przed nami w szczególnie wyrazisty sposób Jego sylwetka. Sylwetka miłośnika książki i pięknych przedmiotów, wybitnego uczonego i popularyzatora wiedzy, nauczyciela i pełnego życzliwości Kolegi.

  Profesor Andrzej Henryk Ryszkiewicz, urodził się w roku 1922 w Warszawie. Tu, w zniewolonej już stolicy, ukończył III Gimnazjum im. Hugona Kołłątaja, a lata wojny, do roku 1945, przyszło mu spędzić w niemieckich obozach pracy.

  Z inteligenckiego domu rodzinnego wyniósł zamiłowanie do lektury, do książki i jej piękna. Nic więc dziwnego, że bezpośrednio po wyzwoleniu poświęcił się pracy bibliotecznej. Organizator ze zgliszcz wojennych powstałej biblioteki Ministerstwa Kultury i Sztuki, przejętej następnie przez Państwowy Instytut Sztuki (obecny Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk), stał się jej twórcą i pierwszym kierownikiem. To, że jest to dziś najlepsza w swoim zakresie biblioteka w tej części Europy, to także zasługa Andrzeja Ryszkiewicza.

  Znawca i miłośnik książki nie mógł nie być równocześnie bibliofilem. Toteż przez lata zgromadził jedną z najpoważniejszych kolekcji polskich ekslibrisów, od XVI wieku poczynając po współczesne czasy. Przez cała życie żywo interesował się tym rodzajem twórczości, przyjaźnił z uprawiającymi ją artystami i stał się najpoważniejszym w Polsce krytykiem tego gatunku sztuki.

  Pociągało go zawsze piękno. Toteż - pracując zawodowo - ukończył równocześnie studia z historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim w latach 1947-1951, a następnie związał się już na całe życie z Instytutem Sztuki, gdzie (z niewielką przerwą) przepracował od roku 1950 do roku 1991, pełniąc przez wiele lat obowiązki wicedyrektora (a w latach 1974-1978 dyrektora placówki), oraz przechodząc wszystkie szczeble naukowej kariery, od doktoratu (uzyskanego na UW w roku 1960), poprzez habilitację (1966), profesurę nadzwyczajną (1974) i zwyczajną (1990). Do dni ostatnich aktywnie uczestniczył w pracach Rady Naukowej.

  Dostrzegał piękno wszędzie, nawet w skromnych dziełach. W domu nie bez trudu zgromadził wysmakowaną kolekcję artystycznego szkła i użytkowych przedmiotów doby secesji. Był w naszym kraju jednym z pierwszych, którzy odkryli czar tej jeszcze do niedawna pogardzanej sztuki.

  Był jednak Profesor Ryszkiewicz przede wszystkim niezwykle pracowitym uczonym. Bibliografia Jego publikacji liczy dzisiaj blisko pół tysiąca pozycji, w tym kilkanaście książek. Wnikliwy badacz polskiej sztuki i kultury artystycznej, wyspecjalizował się zwłaszcza w dziedzinie rodzimego malarstwa i grafiki XVIII i XIX wieku,. Doskonale opanowany warsztat dokumentacyjny pozwalał mu odkrywać wartości niedoceniane i zapomnianych niekiedy twórców, ukazywać nowe perspektywy naukowe.

  Urodzony bibliograf i wydawca źródeł, inspirator i współtwórca monumentalnych przedsięwzięć w tym zakresie, takich jak "Słownik Artystów Polskich", "Polska Bibliografia Sztuki" czy "Źródła do dziejów sztuki polskiej", miał szczególny talent do wykrywania i wypełniania "białych plam" na mapie wiedzy.

  W pracy naukowej frapowała go zwłaszcza biografistyka artystyczna. Toteż długa jest lista twórców, przeważnie malarzy, którym poświęcił swoje wnikliwe, nierzadko książkowe, studia. O szerokości zakresu Jego prac i horyzontów świadczą niezliczone hasła opublikowane, zarówno na łamach "Polskiego Słownika Biograficznego", jak licznych wydawnictw zagranicznych, by wymienić tylko: H. Vollmera, Allgemeines Lexikon der bildenden Kiinstler des XX. Jahrhunderts" i "Lexikon der Kunst" w Lipsku, "Kindlers Malerei Lexikon" w Zurichu, czy "Dictionnaire universel de l'art et des artistes" w Paryżu. Popularyzował w ten sposób w świecie wiedzę o polskim dorobku artystycznym.

  Nie można nie wspomnieć, że Francja i Paryż cieszyły się Jego miłością szczególną. Związkom sztuki naszego kraju ze sztuką powstałą nad Sekwaną, których był znakomitym znawcą, poświęcił jedne z najlepszych swych prac. Pozostają one do dziś podstawowe w swojej dziedzinie.

  Jako badacz dziejów artystycznych miał wreszcie Profesor Ryszkiewicz rzadkie zrozumienie dla problematyki odbioru dzieła sztuki. Stąd koncentracja Jego zainteresowań na zagadnieniach mecenatu, kolekcjonerstwa, muzealnictwa, wystawiennictwa, szkolnictwa artystycznego, a nawet handlu dziełami sztuki. Wiele mało znanych, dotychczas prawie nie badanych kolekcji Jemu właśnie zawdzięcza pierwsze rozpoznanie i opracowanie, by wspomnieć tylko polskie zbiory na Zamku Montrésor nad Loarą. "Kolekcjonerzy i miłośnicy" (1981) - to jakże symptomatyczny tytuł jednej z Jego ważnych książek.

  Był wreszcie - choć nie mnie o tym tutaj mówić - zasłużonym nauczycielem akademickim. W okresie pracy profesorskiej w Katedrze Historii Sztuki Nowoczesnej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, w latach 1980 - 1989, pod Jego kierunkiem kilkadziesiąt osób uzyskało stopnie magisterskie, zaś w Instytucie Sztuki wypromował szereg doktorów. Nic więc dziwnego, że Lubelska Uczelnia uczciła Profesora w roku 1987 osobną jubileuszową publikacją pod znamiennym tytułem: "Entre cour et jardin, czyli pomiędzy mecenasem i artystą".

  Żegnamy Cię więc dziś Andrzeju w bolesnej zadumie, z wdzięcznością za wszystko, co dla nas i dla naszego wspólnego Instytutu zrobiłeś, przekonani że długo, bardzo długo będzie nam Ciebie brakować.

Stanisław Mossakowski

 

 St. Mossakowski: Orbis Polonus, 2002   Studia z historii sztuki XVII-XVIII w.

Stanisław Mossakowski:
Orbis Polonus.
Studia z historii sztuki
XVII-XVIII wieku,
Wydawnictwo DiG,
Warszawa 2002, s. 342
ISBN: 83-7181-245-0
  Stanisław Maria Mossakowski -
prof. zw. dr hab., historyk sztuki nowożytnej,
wybitny specjalista architektury baroku
w Polsce i Europie,
członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk.
Urodzony w przedwojennym Lwowie,
mieszka i pracuje w Warszawie [2006].
Wieloletni dyrektor Instytutu Sztuki PAN.
Redaktor naczelny "Biuletynu Historii Sztuki"
(od 2002 roku, wcześniej pełnił tę funkcję
w latach 1982-1988).
Jedną ze specjalności profesora są prace
związane z twórczością architektoniczną
spolonizowanego Włocha, Tylmana z Gameren.
Przewodniczący Rady Naukowej w Instytucie Sztuki
PAN, członek Komitetu Nauk o Sztuce PAN,
Komitetu "Polska w Zjednoczonej Europie" PAN
i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego
(Wydział II Nauk Historycznych, Społecznych
i Filozoficznych), członek krajowy rzeczywisty
Wydziału I Nauk Społecznych PAN.

 

 

[Od redaktora]:
Swego czasu miałem zaszczyt zaliczać się do studentów Profesora Ryszkiewicza.
Imponował nam ogromną wiedzą, ale nie uważał się za nieomylnego. Lubił dyskusje,
w których wymagał od nas myślenia. Chciałbym tutaj tylko przytoczyć wypowiedziane przezeń
(nie do mnie!) słowa, które przetrwały w anegdocie; kiedyś tak zwrócił się do egzaminowanego:
"Jeśli pan do mnie mówi i ja nic nie rozumiem - a powinienem rozumieć - to znaczy, że pan nic nie rozumie!".
(jkw)

 Andrzej Ryszkiewicz, KUL, lata '70. XX w.

Andrzej Ryszkiewicz 1922-2005

 

 

Strona powstała we współpracy z Katedrą Historii Sztuki Nowoczesnej KUL
i jej szefem, Lechosławem Lameńskim
Opracowanie i redakcja: Jan Krzysztof Wasilewski


Autor: Jan Krzysztof Wasilewski
Ostatnia aktualizacja: 01.09.2008, godz. 01:17 - Jan Wasilewski