Urodzona 22 lutego 1928 r. w Warszawie jako pierwsze dziecko w rodzinie Gustawa Świdy i jego drugiej żony Zofii Olimpii z d. Weychert. Wychowywała się w Zwierzyńcu na Roztoczu, gdzie jej ojciec był dyrektorem Delegatury Banku Ziemiańskiego w Ordynacji Zamojskiej. Pomimo braku matki, która zmarła w 1929 r. oraz śmierci brata kilka lat później, Helena Świda z rozrzewnieniem wspominała czas dzieciństwa. Początkowe nauki pobierała w domu z pomocą prywatnych nauczycieli, następnie w 1938 r. wyjechała do szkoły powszechnej dla dziewcząt prowadzonej przez Siostry Niepokalanki w Niżniowie na Podolu. Edukacja została przerwana przez wybuch drugiej wojny światowej. Dalsza nauka w tajnych kompletach, gdzie zdała tzw. małą maturę, stała się dla Heleny Świdy formą upragnionej działalności konspiracyjnej. W 1944 r. na mocy tzw. reformy rolnej Świdowie zostali usunięci ze Zwierzyńca i zamieszkali w Lublinie przy ul. Skłodowskiej. Przyszła śpiewaczka uczęszczała wówczas do Liceum Ogólnokształcącego SS. Urszulanek i tam w 1946 r. zdała maturę, po której wstąpiła w szeregi studentów romanistyki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Uczęszczała na wykłady takich profesorów jak Kalikst Morawski, Ludmiła Morawska, Jan Parandowski, Stefan Swieżawski, ks. Józef Pastuszka. Należała do organizacji studenckiej Iuventus Christiana. W czasie studiów pracowała w bibliotekach Sekcji Filologii Romańskiej oraz lubelskiej filii Instytutu Francuskiego, a także krótko jako nauczycielka w gimnazjum im. Unii Lubleskiej. W 1951 r., po przedstawieniu pracy L`enfant chez Daudet (Dziecko w twórczości Daudeta), otrzymała dyplom magistra filozofii w zakresie filologii francuskiej oraz propozycję pozostania na uczelni w charakterze asystentki. W 1953 r. wyszła za mąż za Edmunda Uścian-Szaciłowskiego. Ze względu na wcześniejsze artystyczne sukcesy przyjęła podwójne nazwisko Świda-Szaciłowska. Do września 1955 r. prowadziła na KUL ćwiczenia ze studentami (jednym z nich był Edward Stachura), a od 1957 r. powracała na krótkie zastępstwa. Zawodowo spełniła się jako śpiewaczka i nauczycielka śpiewu. Operowała głębokim mezzosopranem. Już w czasie studiów w latach 1948–1953 uczęszczała do Państwowej Średniej Szkoły Muzycznej w Lublinie do klasy śpiewu solowego renomowanej lubelskiej pedagog Marii Borer-Wyleżyńskiej. Następnie w Warszawie uczyła się u maestry Olgi Olginy. Działalność artystyczną zainaugurowała współpracą z Polskim Radiem, w którego audycjach śpiewała na żywo. W 1960 r. została solistką Państwowej Opery Objazdowej w Warszawie. Po roku, po przesłuchaniach konkursowych, przyjęto ją jako mezzosopranistkę do Teatru Wielkiego. W 1957 r. stałą współpracę nawiązał z nią ówczesny dyrektor Filharmonii Lubelskiej im. Henryka Wieniawskiego Andrzej Cwojdziński (w latach 1960–1962 wykładowca na KUL). Helena Świda-Szaciłowska do 1983 r. zaangażowana była w tzw. audycje szkolne zapoznające młodzież z województwa lubelskiego z muzyką poważną (jej słuchaczem był m.in. Bogusław Kaczyński). Stały angaż w Filharmonii otrzymała w 1961 r. i pracowała tam do przejścia na emeryturę w 1979 r. Koncerty kameralne i symfoniczne z jej udziałem były głośnymi wydarzeniami. Z występami odwiedzała też Filharmonię Olsztyńską i Rzeszowską, a także województwo koszalińskie, gdzie w 1964 r. przeniósł się Andrzej Cwojdziński. W latach 1968–1993 Helena Świda-Szaciłowska była związana ze Szkołą Muzyczną I i II stopnia im. Tadeusza Szeligowskiego w Lublinie, gdzie uczyła śpiewu solowego. Imponowała kulturą osobistą i zaangażowaniem w pracę pedagogiczną. Wielu jej uczniów ukończyło Akademie Muzyczne i występuje jako soliści oper i teatrów muzycznych Polski i świata. Z inicjatywy jej syna, Stefana Szaciłowskiego, ich mieszkanie przy ul. Skłodowskiej w okresie od października do grudnia 1977 r. przekształciło się w niezależną drukarnię – był tam przechowywany powielacz „Zuzia”, na którym wyszedł m.in. pierwszy numer „Spotkań. Niezależnego Pisma Młodych Katolików” oraz powieść T. Konwickiego „Kompleks polski”. Skutkowało to kilkukrotnymi rewizjami w ich mieszkaniu. Helena Świda-Szaciłowska należała do lubelskich oddziałów Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich i Polskiego Towarzystwa Ziemiańskiego.

Zmarła 23 września 2016 r. w Lublinie, pochowana na tamtejszym cmentarzu przy ul. Lipowej w rodzinnym grobowcu Świdów.

Bibliografia: Archwum Uniwersyteckie KUL, akta studenckie Heleny Świdy-Szaciłowskiej H 7593, Świda-Szaciłowska H., Moje kręte ścieżki czyli Śpiewacze wspomnienia, Lublin 2018; Świda-Szaciłowska H., Wszystko, co pamiętam. Wspomnienia (1928–1960), Lublin 2019.

Kowalewicz T., Z myślą o 700-leciu Lublina. Rozmowa z dr. Janem Sękiem, „Gazeta Wyborcza” 31.12.2016 r., https://lublin.wyborcza.pl/lublin/1,48724,21180932,z-mysla-o-700-leciu-lublina-rozmowa-z-dr-janem-sekiem.html [dostęp: 28.02.2020];  Wspomnienie o Pani Profesor Helenie Szaciłowskiej, http://smszeligowski.edu.pl/?p=1362 [dostęp: 28.02.2020].

Fot.: Ze zbiorów S. Szaciłowskiego

Paulina Byzdra-Kusz