"Vita mutatur non tollitur" |
Pośmiertne wystawy twórców nauki i kultury;
|
Bronisław Zyska (1924 - 2006) |
 |
Bronisław Zyska - sylwetka i publikacje |
|
 |
Bronisław Zyska - mikrobiolog, ekspert w zakresie ratowania zagrożonych przez mikroorganizmy zbiorów bibliotecznych i archiwalnych, który przyczynił się do opracowania i wdrożenia w Polsce receptur produkcji trwałego papieru, autor licznych książek, z których w środowisku bibliotekarskim i bibliotekoznawczym uznaniem cieszyła się zwłaszcza 'Biologia książki' oraz czterotomowa 'Ochrona zbiorów bibliotecznych przed zniszczeniem'. |
|
| Bronisław Jan Zyska urodził się 31 sierpnia 1924 roku w Wielkich Hajdukach (obecnie Chorzów Batory), w powiecie świętochłowickim, jako syn Emanuela, urzędnika stanu cywilnego, i Marii Antoniny. Do wybuchu wojny zdążył skończyć w Chorzowie sześcioklasową szkołę podstawową oraz trzy klasy gimnazjum. Piętnastolatka Niemcy jesienią 1939 roku wywieźli do pracy przymusowej w głąb Rzeszy, pod Hamburg. Od wiosny 1941 do jesieni 1944 pracował nadal przymusowo, ale w Dąbrowie Górniczej i Sosonowcu, by pod koniec 1944 roku znów znaleźć się w Niemczech. Warte jest odnotowania, że podczas tych trudnych czasów ujawniły się jego zainteresowania, które potem rozwinął: prenumerował wówczas czasopismo leśne 'Forstwirtschaft' (Gospodarka leśna)... Po zakończeniu wojny, od czerwca 1945 roku przebywał w obozach UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration - Agencja Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy) w Landsbergu i Schongau (Bawaria), pracując - już ochotniczo - jako tłumacz i pracownik kulturalno-oświatowy (kierownik chóru i organista). Do Polski powrócił w połowie października 1945 roku. Imał się różnych prac, jednocześnie przygotowując się do matury, którą uzyskał 19 lutego 1947 roku w Katowicach. Tego samego roku wstąpił na Wydział Rolniczo-Leśny Uniwersytetu Poznańskiego. Sam zarabiał na swoje utrzymanie - na przykład w latach 1949 - 1950 był nauczycielem chemii w Państwowym Liceum Pedagogicznym w Koninie... W roku 1950 ożenił się z rówieśniczką, Marią Moniką z domu Sobala; w roku 1952 urodziła się ich córka Aleksandra, trzy lata później - syn Zbigniew. Lecz zanim pojawiły się dzieci, Bronisław w roku 1951 został magistrem nauk agrotechnicznych (z wynikiem bardzo dobrym z odznaczeniem) i inżynierem leśnictwa. Pracę magisterską pod tytułem "Grzyby kopalni Węgla Kamiennego 'Mysłowice' i szkody przez nie wywoływane" napisał w Uniwersytecie Poznańskim pod kierunkiem prof. dr Karola Zaleskiego (1890 - 1969), znanego mikologa i fitopatologa. 1 maja 1951 roku mgr inż. Bronisław Zyska zaczął pracę (jak to było w tamtych czasach - z 'nakazu zatrudnienia') w Głównym Instytucie Górnictwa (GIG) w Katowicach, w którym niebawem zorganizował Pracownię Drewna Kopalnianego. Pracownia ta w roku 1965 przekształcona została w Laboratorium Korozji Mikrobiologicznej, sześć lat później stała się Laboratorium Inżynierii Materiałowej, aż wreszcie w 1973 roku została Samodzielnym Zakładem Inżynierii Materiałowej. Na czele wszystkich tych jednostek stał przez blisko 40 lat Bronisław Zyska - aż do chwili, gdy w 1990 roku przeszedł na formalną emeryturę. Warto tutaj dodać, że od roku podjęcia pracy w GIG Bronisław Zyska był - aż do roku 1980 - członkiem Związku Zawodowego Górników (ZZG); potem przez pewien czas należał do NSZZ "Solidarność"... Do partii (PZPR - Polska Zjednoczona Partia Robotnicza) ani do tzw. stronnictw politycznych w PRL nie należał. Na początku 1954 roku Bronisław Zyska otrzymał tytuł naukowy adiunkta w GIG. W roku 1957 wspólnie z mgr inż. Leonardem Plutą wydał pracę pt. 'Drewno kopalniane i obudowa drewniana' (Wydawnictwo Górniczo-Hutnicze, Katowice 1957, s. 300). W latach 1957 - 1969 współpracował z 'Jahresberichte ueber Holzschutz' (Berlin-Dahlem), redagowanym przez prof. dr Guentera Beckera, publikując tam setki abstraktów z literatury fachowej z zakresu impregnacji i ochrony drewna w krajach słowiańskich. W roku 1959 wygłosił referat na sympozjum zorganizowanym w Hamburgu przez Deutsche Gesellschaft fur Holztorschung. Zapoczątkował wówczas wieloletnią współpracę z różnymi instytucjami zagranicznymi, między innymi w Londynie (1965), Southampton (1968), Lunteren (1971), Liblicach (1971, 1975), Freibergu (1973), Rhode Island (1975), Koszycach (1975), Berlinie Zachodnim (1978), Lancaster (1982, 1986), Cambridge (1987), Lancaster (1989), Leeds (1992), Hamburgu (1996)... 25 listopada 1960 roku Rada Wydziału Leśnego Wyższej Szkoły Rolnej w Poznaniu nadała Bronisławowi Zysce stopień naukowy doktora nauk rolno-leśnych na podstawie rozprawy pt. "Badania nad graniczną wartością grzybobójczą fluorokrzemianów w drewnie", napisanej pod kierunkiem prof. dr Stanisława Prosińskiego (1912 - 1975). 17 lipca 1963 roku na wniosek Rady Naukowej GIG Minister Górnictwa i Energetyki powołał go na stanowisko samodzielnego pracownika naukowo-badawczego GIG. W tym samym roku został członkiem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Mikołaja Kopernika (w którym w latach 1968 - 1974 pełnił funkcję przewodniczącego, a w latach 1974 - 1980 - wiceprzewodniczącego Oddziału Katowickiego, będąc równocześnie członkiem Zarządu Głównego w Warszawie). Od marca do września 1965 roku był stypendystą ONZ w Commonwealth Mycological Institute w Kew (Surrey) w Wielkiej Brytanii, z którym utrzymywał kontakty naukowe do późnych lat '90. XX wieku (kolejne staże - 1973 i 1975, ciągła wymiana informacji naukowych i publikacji). Od roku 1965 był członkiem zespołu redakcyjnego (Editorial Board) kwartalnika 'International Biodeterioration Bulletin' (Birmingham), który od roku 1988 zmienił nazwę na 'International Biodeterioration', a od 1992 na 'International Biodeterioration and Biodegradation'. W latach 1968 - 1975 redagował abstrakty dla 'Review of Medical and Veterinary Mycology' (Kew, Wielka Brytania). 26 marca 1971 roku Rada Wydziału Technologii Drewna Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu nadała dr Bronisławowi Zysce stopień naukowy doktora habilitowanego nauk technicznych w zakresie chemicznej technologii drewna na podstawie rozprawy pt. "Hamowanie dysymilacji bielu sosnowego przez preparaty stosowane w impregnacji kopalniaków", Katowice 1970, s. 78, [w:] 'Prace Głównego Instytutu Górnictwa - Seria dodatkowa'. W latach 1971 - 1977 był przewodniczącym Stowarzyszenia Miłośników Chorzowa (którego współtwórcą był Jego ojciec Emanuel). W roku 1974 otrzymał dyplom za wieloletnią działalność kulturalno-oświatową na terenie Chorzowa. Od jesieni 1973 roku Bronisław Zyska zajmował stanowisko docenta w GIG w Katowicach. Uchwałą Rady Państwa (z 29 października 1977 roku) nadano mu tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego nauk technicznych i takie stanowisko w GIG otrzymał w marcu 1978 roku. Wtedy także został powołany do Rady Naukowej GIG, w której zasiadał do roku 1993. W latach 1972 - 1978 Bronisław Zyska był członkiem Komisji Mikrobiologii Przemysłowej przy Komitecie Mikrobiologicznym PAN, a następnie (1978 - 1996) - członkiem tegoż Komitetu (w latach 1985 - 1991 był przewodniczącym Rady Redakcyjnej kwartalnika 'Postępy Mikrobiologii' KM PAN). W roku 1980 Profesor rozszerzył swoje naukowe zainteresowania o papier; podjął badania i wykłady z nowego zakresu - ochrona zbiorów bibliotecznych przed zniszczeniem - w Zakładzie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Instytutu Literatury i Kultury Polskiej Uniwersytetu Śląskiego. Wykłady i seminaria magisterskie kontynuował tam do roku 1994. Gdy latem 1991 formalnie przeszedł w GIG na emeryturę, otrzymał w tym Zakładzie stanowisko profesora i został jego dyrektorem (do roku 1994). W latach 1992 - 1995 był przewodniczącym Komitetu Wydawniczego 'Prac Instytutu Bibliotekoznawstwa UŚ w Katowicach'. W Instytucie powołano pod kierunkiem Profesora jedyną w kraju na bibliotekoznawstwie specjalizację w zakresie ochrony zbiorów bibliotecznych przed zniszczeniem. |
| Biologia książki jest przedmiotem mocno osadzonym w rzeczywistości. Jak wynika z prowadzonych w różnych krajach od dziesiątków lat badań, na żywe organizmy książki i jej otoczenia składa się: - kilkanaście rodzajów bakterii, - ponad 300 gatunków grzybów, - ponad 80 gatunków owadów, - kilka gatunków gryzoni. Świadomość, że organizmy żywe mogą zagrozić zbiorom bibliotecznym, co więcej, tak intensywnie rozwinąć się w książkach i dokumentach archiwalnych, że staniemy wobec groźby prawdziwej katastrofy biologicznej, jest, niestety, w kręgach bibliotekarzy mała. B. Zyska, Biologia książki, s. 5 |
Profesor podjął też w roku 1992 wykłady gościnne na Uniwersytecie Jagiellońskim ("Ochrona zbiorów bibliotecznych") w Katedrze Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej; wykłady powtórzył w WSP w Krakowie w analogicznej katedrze w roku 1993 i 1997. W latach 1992 - 1995 zrealizował projekt badawczy pt. "Opracowanie sposobów ochrony przed całkowitą destrukcją XIX-wiecznych papierów drukowych [...], a następnie wprowadzenie trwałego papieru do książek współczesnych". W Instytucie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach powołano pod kierunkiem prof. Zyski jedyną w kraju na bibliotekoznawstwie specjalizację w zakresie ochrony zbiorów bibliotecznych przed zniszczeniem. W latach 1991-1994 w Uniwersytecie Śląskim wydano trzy tomy opracowania profesora: Ochrona zbiorów bibliotecznych przed zniszczeniem. T. 1: 'Charakterystyka materiałów w zbiorach bibliotecznych' (1991); T. 2: 'Czynniki niszczące materiały w zbiorach bibliotecznych' (1993); T. 3: 'Działania profilaktyczne w bibliotece' (1994). Było to pierwsze tego typu wydawnictwo w bibliologii polskiej. W roku 1998 wyszedł czwarty tom serii: 'Katastrofy w bibliotekach - przyczyny, zapobieganie i akcje ratunkowe'. Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Katowicach, wykorzystując badania profesora, podjęła wydawanie serii popularnonaukowej Jego autorstwa dla bibliotekarzy i studentów (t. 1: 'Kwaśny papier. Zagrożenie dla druków XIX i XX wieku', 1995; t. 2: 'Biologia książki', część pierwsza 1996, część druga 1997; t. 3: 'Katastrofa w bibliotekach'). |
| Historia każdego regionu i kraju jest zapisana w zabytkach archeologicznych, w kamieniach budowli kościelnych i świeckich, na pergaminie, ale od średniowiecza przede wszystkim na papierze. Papier jest nośnikiem słowa pisanego i drukowanego od wielu wieków. Zmiany w jego produkcji, które zaszły w XIX wieku, sprawiły, że drukom XIX- i XX-wiecznym grozi rozpad, a co za tym idzie, powstanie w nieodległej przyszłości luki w zasobie dokumentów i książek, stanowiących źródło podejmowanych w ramach nauk humanistycznych badań. Pogorszenie się właściwości wytrzymałościowych papieru XIX i XX w., po czasy współczesne, prędzej pozbawi źródeł historycznych badaczy tego okresu niż humanistów zajmujących się czasami średniowiecza, renesansu i baroku po oświecenie aż do XVIII wieku. Musimy postarać się o wyjaśnienie problemu, który określa się krótko pojęciem "kwaśny papier" i o przedstawienie możliwości ratowania przed nieodwracalną utratą dokumentów i książek z okresu minionych 150. lat. B. Zyska, Kwaśny papier, s. 5 |
W roku 1994 Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Katowicach zorganizowała szkolenie bibliotekarzy z województwa katowickiego w zakresie ochrony książki przed zniszczeniem, gdzie Profesor wygłosił 15 dwugodzinnych wykładów (w roku 1995 na kolejnym szkoleniu w takim samym wymiarze mówił o katastrofach w bibliotekach i o programie zapobiegania). W czasie trwania II Letniej Szkoły Bibliotekoznawstwa (13-14 września 1994) zorganizowanej przez Książnicę Cieszyńską, przedstawił referat "Ocena trwałości druków cieszyńskich z lat 1860 - 1939 i perspektywy ich ratowania" (druk w: 'Z problemów ochrony, konserwacji i rejestracji regionalnego dziedzictwa piśmienniczego', red. I. Panie, Książnica Cieszyńska, Cieszyn 1994, s. 7-26). W dniach 19-21 października 1994 roku w miejscowości Kule pod Wąsoczem na konferencji poświęconej walce z korozją przedstawił referat pt. "Ocena trwałości XIX- i XX-wiecznych papierów drukowych w książkach polskich oraz jej konsekwencje dla kultury polskiej". Na III Konferencji Naukowej "Książki, czasopisma, biblioteki Krakowa i Lwowa XIX i XX wieku" w WSP w Krakowie, 3 listopada 1994 roku przedstawił referat pt. "Ocena trwałości papieru w drukach XX wieku wydanych w Krakowie i we Lwowie". W Bibliotece Narodowej w Warszawie (1995) na ogólnokrajowej konferencji poświęconej ochronie zbiorów bibliotecznych Profesor wygłosił trzy doniesienia: "Ocena trwałości papieru w XIX- i XX-wiecznych książkach polskich"; "Masowe odkwaszanie papieru w woluminach" i "Trwały papier - oczekiwania bibliotekarzy i archiwistów". W dniach 23-24 listopada 1995 roku na sesji "Biblioteka Uniwersytecka wobec współczesnych przemian" zorganizowanej z okazji 50-lecia Biblioteki Głównej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie wygłosił referat pt. "Katastrofy w bibliotekach" (druk: "Folia Bibliologica" 1996). W roku akademickim 1995/1996 odbyło się ostatnie seminarium magisterskie Profesora. Promotor Bronisław Zyska wykształcił w latach 1981 - 1996 ponad 80 bibliotekoznawców, specjalistów z zakresu ochrony zbiorów bibliotecznych przed zniszczeniem. |
| Reguły sformułowane przez Pelhama Barra, dyrektora Library Binoling Institute w USA, w zakresie ochrony zbiorów przed zniszczeniem, są ciągle aktualne i powinny być przestrzegane jako pierwszy, podstawowy wymóg zabezpieczenia zbiorów każdej biblioteki. Warto je przypomnieć - z myślą o naszych najmłodszych kolegach, którzy być może nie zetknęli się z nimi: 1. Dokonywać selekcji materiałów przed zakupem, mając na uwadze profil biblioteki. 2. Oceniać aktualny i przyszły stan wszystkich kupowanych materiałów pod kątem ich trwałości. 3. Zalecać dezynfekcje lub dezynsekcję materiałów bibliotecznych przed włączeniem ich do zbiorów - tak, aby wykluczyć niebezpieczeństwo zawleczenia do biblioteki szkodników biologicznych. 4. Zapewnić właściwe magazynowanie wszystkich materiałów zgodnie z wymogami wynikającymi z ich właściwości fizycznych, chemicznych i mechanicznych. 5. Przyjmować odpowiedzialność za stan zbiorów przez cały okres pracy w bibliotece. 6. Zapewnić ochronę zbiorów w takim stopniu, aby były prawidłowo traktowane zarówno przez kierownictwo biblioteki, jak i niższy personel. 7. Zorganizować system inspekcji w bibliotece, aby potrzeby ochrony zbiorów były wcześnie rozpoznawane. 8. Podejmować w razie potrzeby decyzje o przekazaniu obiektów do konserwacji. 9. Nadzorować proces konserwacji woluminów i dokumentów. 10. Podejmować decyzje o dalszym składowaniu pojedynczych obiektów lub fragmentów księgozbioru albo o ich wycofaniu.
|
Aktywność Profesora w naturalny sposób malała z czasem, lecz wciąż uczestniczył w naukowych zjazdach czy sympozjach, przedstawiał nowe opracowania, publikował. Wciąż też interesował się książkami i papierem. W lutym 1996 roku Uniwersytet Śląski przesłał do Komitetu Badań Naukowych w Warszawie rozliczenie projektu badawczego, kierowanego przez Profesora. W ramach projektu badawczego wydano 14 publikacji (około 35 arkuszy wydawniczych), odbyto dwie kwerendy naukowe za granicą, referowano etapowe wyniki badań na 7 konferencjach krajowych, inspirowano badania nad technologią zasadowego papieru w Instytucie Celulozowo-Papierniczym w Łodzi, nawiązano kontakty z producentem papieru zasadowego w Polsce (International Paper w Kwidzynie). W "Nowych Książkach" (1996, nr 8) Profesor przedstawił wyniki badań nad oceną trwałości polskich książek XIX i XX wieku pt. "Przyszłość książki zależy od... papieru". Zebrał wyniki badań nad trwałością papieru w książkach polskich z lat 1900-1994, zastosowawszy analizę wielowymiarową metodą skupień (na 1.395 woluminach) i ogłosił na niwie międzynarodowej ("Restaurator", Kopenhaga 1996, vol. 17, s. 214-228: Permanence of Paper in Polish Books of the Period 1900-1994). W dniach 7-9 kwietnia 1997 roku podczas 'Polsko-Niemieckiego Sympozjum na temat Konserwacji Zbiorów w Bibliotekach Naukowych' w Książnicy Pomorskiej im. Stanisława Staszica w Szczecinie wygłosił referat "Prognoza trwałości papieru w drukach polskich XIX i XX w. do roku 2045". I tak dalej... Trzeba jeszcze dodać, że u progu XXI wieku Profesor zainteresował się jeszcze jedna dziedziną - mikologią powietrza wewnętrznego. Na temat grzybów, występujących w powietrzu w budynkach, napisał kilka artykułów. Nie dokończył wielkiego zamierzenia, którym miało być wielkie opracowanie mikologiczne - "Życie grzybów"... Ostatnim dziełem Profesora była redakcja (wespół z Zofią Żakowską) tomu 'Mikrobiologia materiałów' (Politechnika Łódzka, Łódź 2005). Bronisław Zyska zmarł nagle 10 czerwca 2006 roku. Został pochowany 14 czerwca w grobie rodzinnym na cmentarzu w Chorzowie. Wychowawca kilku roczników absolwentów Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego. Niestrudzony w walce o książki drukowane na "trwałym" papierze. Kustosz narodowego dziedzictwa w polskich bibliotekach i archiwach. Pozostanie na zawsze w naszej pamięci! (z nekrologu Zarządu Okręgu Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich w Katowicach) |
Nota powyższa powstała głównie w oparciu o "Kalendarium Bronisława Zyski" autorstwa Adama W. Jarosza, współpracownika profesora Zyski (w: Studia bibliologiczne, Tom X, Prace ofiarowane Profesorowi Bronisławowi Zysce, UŚ, Katowice 1997) oraz o hasło w kompendium "Współcześni uczeni polscy. Słownik biograficzny" (Tom IV S - Ż), Ośrodek Przetwarzania Informacji, Warszawa 2002 ISBN 83-905295-4-8 (całość), ISBN 83-905295-7-2 (t. IV) |
|
| Pożegnanie Prof. Bronisław Zyska 10 czerwca wyszedł rano z domu, by nabyć sobotnio-niedzielną "Gazetę", po powrocie spoczął zdrożony wysiłkiem i już więcej nie wstał. Zmarły miał piękny zwyczaj żegnać przemówieniami na cmentarzu w czasie pochówku swych przyjaciół, kolegów, a także szeregowych pracowników Głównego Instytutu Górnictwa. I my pożegnajmy słowem drukowanym wybitnego syna ziemi śląskiej, obywatela Chorzowa, znakomitego uczonego, zasłużonego dla Głównego Instytutu Górnictwa oraz Uniwersytetu Śląskiego, nauczyciela akademickiego. Profesor współpracował przez szereg lat z Politechniką Łódzką. W latach 1951 - 1970 Zmarły przeszedł wszystkie szczeble akademickie w GIG od asystenta po profesora. Pełnił funkcje kierowniczą organizując pracownie i laboratoria W latach 1980 - 1996 podjął pracę w Zakładzie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego, a następnie w Instytucie o tejże nazwie. Był cenionym i lojalnym współpracownikiem, dbał o wysoki poziom nowopowstałej placówki uniwersyteckiej, toteż w stosownym momencie zaproponowano prof. Zysce stanowisko dyrektora Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej. Przede wszystkim dążył on do pogłębienia studiów nad czynnikami niszczącymi zbiory biblioteczne i nad biologią książki, co zaowocowało publikacją pt. "Biologia książki" (cz. 1 i 2, Katowice 1996, 1997). W czasie kadencji dyrektorskiej prof. Zyska był przewodniczącym Komitetu Wydawniczego kierowanego przez siebie Instytutu i przyczynił się do wydania prac naukowych naszego współpracownika i wielkiego bibliografa polskiego doc. Henryka Sawoniaka pt. "Biblioteki współczesne. Bibliografia. Informacja naukowa" (IBIN, Katowice 1995, ss. 374). Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej uczcił wkład Dyrektora w rozwój nowo powstałej placówki naukowej poprzez ofiarowanie Tomu X "Studiów bibliologicznych". Niezależnie od zajęć akademickich i kierownictwa skomplikowanym zespołem akademickim prof. Zyska publikował książki, budujące podstawę nurtu badań, który stworzył w Instytucie, i tak powstała rozprawa będąca swoistym programem badawczym pt. "Nad trwałością papierów drukowych" (Katowice 1993, ss. 148) oraz czteroczęściowy podręcznik akademicki pt "Ochrona zbiorów bibliotecznych przed zniszczeniem" (Katowice 1991-1998). Prof. Zyska jako wykładowca przedmiotu 'Ochrona zbiorów bibliotecznych przed zniszczeniem' na naszym Uniwersytecie występował też gościnnie z wykładami na Uniwersytecie Jagiellońskim i w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie. Miał wielkie zasługi w organizacji badań nad trwałością papieru drukowego i sposobami jej przedłużania. Jako uczony oraz organizator nauki stworzył systematyczny fundament dla swoich kontynuatorów oraz następców, czego jesteśmy obecnie świadkami. Zamknął swe badania w tym zakresie obszerną rozprawą pt. "Trwałość papieru w drukach polskich z lat 1800-1994. Wyniki badań" (UŚ, Katowice 1999). Prof. Zyska miał bardzo szerokie zainteresowania naukowe i gruntowne podstawy warsztatowe. Prowadził od lat badania z zakresu mikologii, mikrobiologicznej korozji materiałów, interesował go między innymi problem katastrof i awarii w przemyśle, lotnictwie i budownictwie, spowodowanych przez zagrożenia mikrobiologiczne. Podstawowym dziełem uczonego z tego zakresu jest książka pt. "Mikrobiologiczna korozja materiałów" (Warszawskie Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 1977, ss. 446 + 250 tablic i rysunków, indeksy). Mimo upływu lat publikacja ta w dalszym ciągu odgrywa znaczącą rolę w swojej dyscyplinie. Wielokrotnie zwracano się do Autora z propozycją opracowania drugiego wydania pracy i uaktualnienia zawartej w niej wiedzy, ale niestety, w swym pracowitym życiu Profesor Zyska nie zdołał znaleźć czasu, by zrealizować to zadanie. Napisał natomiast między innymi dzieła "Zagrożenia biologiczne w budynku" (Arkady, Warszawa 1999, ss. 252) oraz "Katastrofy, awarie i zagrożenia mikrobiologiczne w przemyśle i budownictwie" (Politechnika Łódzka, Łódź 2001, s. 302). Profesor Zyska jest autorem i współautorem około 250 artykułów i rozpraw oraz 51 patentów i 65 ekspertyz, promotorem kilku prac doktorskich i przeszło 80 magisterskich. W ostatnich latach życia skupił się głównie na dydaktyce akademickiej najwyższego rzędu. Opiekował się habilitantami, zapraszał ich na prywatne seminaria domowe, pisał recenzje prac habilitacyjnych, inspirował i wspierał też badania samodzielnych młodszych profesorów, dzielił się z nimi swymi materiałami, które do niego napływały ze wszystkich głównych ośrodków mikrobiologii europejskiej i światowej. Był to wkład Profesora w rozwój nauki, może najtrwalszy i chyba najdłużej będzie wspominany. Śmierć zaskoczyła go krótko potem, gdy napisał i postawił datę (2 czerwca 2006) pod recenzją rozprawy habilitacyjnej, do której sporządzenia zaprosiła go Centralna Komisja Kwalifikacyjna do spraw Samodzielnych Pracowników Naukowych. Prof. B. Zyska był członkiem wielu instytucji naukowych, zarówno krajowych, jak i zagranicznych. Zwłaszcza był ceniony w środowisku mikologów Wielkiej Brytanii. Oto organizacje, do których należał: Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Górnictwa (1953-1990), Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika (od 1963; przewodniczący Oddziału Katowickiego 1968-1974. wiceprzewodniczący 1974-1980, członek Zarządu Głównego), Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk (od 1963), zespół redakcyjny "Jahresberichte iiber Holzschutz" (Berlin Zachodni), International Biodeterioration Society (Wielka Brytania, od 1975), Komisja Mikrobiologii Przemysłu przy Komitecie Mikrobiologii PAN (1972-1978), Komitet Mikrobiologii PAN (1978-1996 i 1999-2002), Rada Naukowo-Techniczna Centralnego Laboratorium Technicznego Wyrobów Włókienniczych w Łodzi (1976-1990), Rada Naukowa GIG w Katowicach (1978-1993), Rada Redakcyjna "Postępów Mikrobiologii" (1979-1991), Editional Board International Biodeterioration Bulletin (Wielka Brytania, od 1965; od 1988 - International Biodeterioration, od 1992 - International Biodeterioration and Biodegradation), zespół redakcyjny "Review of medical and veterinary mycology" w Commonwealth Mycological Institute, Kew (Wielka Brytania, 1968-1975), przewodniczący Komitetu Wydawniczego "Prac Instytutu Bibliotekoznawstwa UŚ" (1992-1995); Komitetu Redakcyjnego "Notes Konserwatorski" (od 1998), Komitet Naukowy Konferencji Naukowych "Rozkład i korozja mikrobiologiczna materiałów technicznych" Instytutu Technologii Fermentacji i Mikrobiologii Politechniki Łódzkiej. Posiadał wysokie odznaczenia państwowe i resortowe, między innymi Srebrny (1955) i Złoty (1971) Krzyż Zasługi, Medal Komisji Edukacji Narodowej (1977) i Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1983), Medal "W dowód uznania za zasługi dla bibliotekarstwa oraz Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich" (1999). Był też laureatem wielu nagród, między innymi nagrody Wydziału Nauk Biologicznych PAN (1978), nagrody I stopnia NOT (Naczelnej Organizacji Technicznej) Oddziału Wojewódzkiego w Bydgoszczy (1980), Złotej Odznaki Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Mikołaja Kopernika (1980), Odznaki "Za zasługi dla Żyrardowskich Zakładów Tkanin Technicznych im. M. Kasprzaka" (1981), wyróżnienia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (1999). Profesor Zyska był społecznikiem, uczestniczył w różnych organizacjach i stowarzyszeniach zawodowych i naukowych. Podkreślał zawsze wielką wdzięczność dla swoich profesorów, między innymi prof. Karola Zaleskiego i prof. Stanisław Prosińskiego z Uniwersytetu Poznańskiego, w którym ukończył studia. Jako biografista - bo i tę specjalność wysoko cenił - dążył do wyświetlenia faktów biograficznych uczonych mikologów, planował, by w swym dziele zamykającym swój pracowity żywot uczonego pt. "Życie grzybów", którą to książkę zaczął realizować już od lat pod wpływem inspiracji dzieła wielkiego mikrobiologa Władysława Goldringera-Kunickiego pt. "Życie bakterii" (1968, VIII wydanie 1997). Prof. Zyska owładnięty tą ideą od dwóch lat napisał szereg rozdziałów, które posiadają kształt maszynopisu przygotowanego do druku. Zapewne część tekstu jest jeszcze w rękopisie. To wielkie zamierzenie naukowo-wydawnicze podjął się zrealizować Uniwersytet Śląski. Niestety, nie ma wielkich nadziei, by ktokolwiek zdołał ukończyć wymagające światowej erudycji mikologicznej dzieło. Profesor Zyska ogromnym nakładem środków zorganizował warsztat naukowy, zgromadził kserograficzne odbitki podstawowych dziel naukowych i encyklopedycznych, nawiązał kontakty naukowe z najwybitniejszymi mikologami zagranicznymi i polskimi, którzy zachęcali go do kontynuowania wielkiego zamierzenia. Tom miał zamknąć słownik biograficzny kilkudziesięciu najwybitniejszych mikologów polskich. Profesor Zyska jako wielki patriota zawsze dążył do ukazania w świecie nauki europejskiej wkładu, często zapoznanego a znaczącego, uczonych polskich. |
| Adam W. Jarosz, Grzegorz J. Ocieczek ('Gazeta Wyborcza', 17-18 czerwca 2006, Pożegnania) |
|
| Najważniejsze badania, jakie prowadził Bronisław Zyska: skuteczność grzybobójcza preparatów fluorowych i fluorokrzemowych w zabezpieczeniu trwałości drewna kopalnianego z uwzględnieniem zjawisk zachodzących poniżej wartości granicznej; optymalizacja procesów próżniowo-ciśnieniowego nasycania kopalniaków; trwałość impregnowanego drewna w wyrobiskach górniczych; procesy mikrobiologicznego rozkładu materiałów stosowanych w kopalniach głębinowych, w tym taśm przenośnikowych, tkanin podsadzkowych, przewodów i kabli gumowych, emulsji olejowo-wodnych i materiałów elektroizolacyjnych, używanych w obudowie zmechanizowanej i dobór mikrobiocydów; procesy mikrobiologiczne w cieczach chłodząco-smarujących w polskim przemyśle maszynowym; studia porównawcze nad mikrobiologicznym rozkładem materiałów technicznych w zależności od stref klimatycznych i procesów technologicznych, badania modelowe taśm przenośnikowych w sztolniach pożarowych i nad doborem tkanin oraz mieszanek PCV dla zoptymalizowania produkcji trudnopalnych taśm przenośnikowych; czynniki niszczące zbiory biblioteczne, w tym biologia książki, katastrofy w bibliotekach i problematyka kwaśnego papieru w drukach polskich z okresu 1800 - 1994; biologia domów mieszkalnych i budynków użyteczności publicznej oraz szkodliwość mikrotoksyn dla ludzi; analiza szkód ekonomicznych powodowanych przez drobnoustroje w materiałach technicznych oraz destrukcyjna działalność drobnoustrojów w procesach technologicznych w różnych gałęziach przemysłu, od zagrożenia do awarii czy katastrofy mikrobiologicznej; kierowanie problemami resortowymi 103 i 122 - "Opracowanie i wdrożenie sposobów i środków poprawy jakości wybranych materiałów stosowanych w kopalniach węgla kamiennego w oparciu o metody inżynierii materiałowej" (1971 - 1985); praca w Zespole Koordynacyjnym problemu międzyresortowego MR II 17 "Aktywność drobnoustrojów oraz ich wykorzystanie i zwalczanie" (1981 - 1990). |
| Na podstawie: Współcześni uczeni polscy. Słownik biograficzny. Tom IV S - Ż, Ośrodek Przetwarzania Informacji, Warszawa 2002, ISBN 83-905295-4-8 (całość), ISBN 83-905295-7-2 (t. IV) |
|
| Inżynier i humanista W wieku 82 lat zmarł prof. dr hab. inż. Bronisław Zyska. Wśród żegnających Go na chorzowskim cmentarzu byli między innymi pracownicy Głównego Instytutu Górnictwa, jednostki naukowo-badawczej, z którą Profesor był związany przez 55 lat. Tu, począwszy od 1951 roku, kiedy obronił pracę magisterską z zakresu impregnacji przeciwgrzybowej drewna kopalnianego w Uniwersytecie Poznańskim, wstępował po kolejnych stopniach naukowej kariery. W GIG był prekursorem i patronem rozwoju - naówczas była to zupełnie nowa dziedzina wiedzy - górniczej inżynierii materiałowej. Głównie Jego staraniem w 1973 roku w placówce tej został utworzony Samodzielny Zakład Inżynierii Materiałowej. Kierował nim do 1990 roku, a więc do momentu przejścia na emeryturę. Prof. Bronisław Zyska inżynierską dociekliwość łączył z intelektualną i moralną postawą humanisty. I to w wielorakim sensie. Jako Ślązak nie tylko z nadzwyczajnym szacunkiem odnosił się do zawodu górnika, lecz był zarazem szczególnie uwrażliwiony na bezpieczeństwo pracujących pod ziemią ludzi. W kontekście analiz wielu katastrofalnych pożarów w kopalniach, zainicjowanych zapaleniem się taśm przenośnikowych, a też przygnębiony 262 ofiarami śmiertelnymi tych nieszczęść, zwykł mawiać: – W polskich kopalniach nie mogą ginąć ludzie w następstwie pożarów taśm. Należy opracować technologię produkcji trudnopalnych taśm przenośnikowych. Nie były to tylko czcze słowa. Kierowany przez Profesora zespół specjalistów opracował taką technologię. W oparciu o nią w 1988 roku trudnopalne taśmy zaczęła wytwarzać fabryka w Bytomiu-Łagiewnikach. I rzeczywiście, odtąd przestali ginąć ludzie w następstwie pożarów, wywołanych przegrzaniem się taśm transportowych. Skoro zaś mowa o humanistycznej postawie Profesora, to – ta Jego rola jest być może mniej znana – trzeba również przypomnieć, że był niestrudzonym orędownikiem książki, tej drukowanej "na trwałym papierze", kustoszem narodowego dziedzictwa w polskich bibliotekach i archiwach. Był wychowawcą wielu roczników absolwentów Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Profesor Bronisław Zyska był autorem 51 patentów, 11 książek oraz kilkuset publikacji naukowych w polskich i zagranicznych periodykach specjalistycznych. Zasiadał w licznych radach i zarządach stowarzyszeń naukowych oraz kolegiach redakcyjnych fachowych pism. Został uhonorowany między innymi Krzyżem Kawalerskim OOP oraz złotymi odznakami "Zasłużony dla Górnictwa" i "Zasłużony dla Województwa Katowickiego". Jego uczniowie - dziś pełniący na ogół prestiżowe funkcje w GIG, wielu uczelniach oraz w przemyśle - z szacunkiem wspominają, że był wprawdzie surowym i wymagającym mistrzem, lecz jednocześnie życzliwym nauczycielem i wychowawcą. |
|
| Źródło: Trybuna Górnicza, za: Teberia - portal górniczy |
|
 |
|
Najważniejsze publikacje Bronisława Zyski |
Wśród ponad Jego 250 prac przynajmniej połowa to prace oryginalne, w tym 11 książek. Badania nad graniczną wartością grzybobójczą fluorokrzemianów w drewnie, "Prace Komisji Nauk Rolniczych i Komisji Nauk Leśnych" 1963, t. 15, z. 2; Microbiological deterioration ofmaterials in deep mines, [w]: Biodeterioration of Materials. Microbiological and Allied Aspects 1968; Hamowanie dysymilacji bielu sosnowego przez preparaty stosowane w impregnacji kopalniaków, "Prace GIG"', seria dodatkowa, 1970; Badania nad zabezpieczeniem taśm przenośnikowych z polichlorku winylu przed rozkładem mikrobiologicznym, "Prace GIG", nr 543, 1972; Aufgaben der Werkstoffiechnik im Untertagebau (współautor), "Neue Hutte" 1974, Jahrgang 19; Microbiological deterioration of an oil-in-water emulsion in deep mines and the evaluation the certain microbiocides (współautor), [w]: Biodeterioration. The Proc. of the Fourth International Biodeterioration Symposium, London 1980; Permanence of paper in Polish Books of the Period 1900-1994, "Restaurator" 1996, vol. 17; Microbial disaster - a worldwide problem for the reliability data banks, [w]: Biodeterioration and Biodegradation, 10th Symposium, Hamburg 1996; Mikrobiologiczna korozja materiałów (podręcznik), 1977; Ochrona zbiorów bibliotecznych przed zniszczeniem, t. l 1991, t. 2 1993, t. 3 1994, t. 4 1998; Zagrożenia biologiczne w budynku 1999 (2 wyd. 2005); Trwałość papieru w drukach polskich z lat 1800-1994, 1999; Katastrofy, awarie i zagrożenia mikrobiologiczne w przemyśle i w budownictwie, 2001. Mikrobiologia materiałów, 2005 |
|
|
|
|
|
|
||
[Od Wydawcy książki "Zagrożenia biologiczna w budynku"]: "Zagrożenia biologiczna w budynku" to książka na temat niebezpieczeństw, na jakie jesteśmy narażeni ze strony bakterii, roztoczy, grzybów pleśniowych, owadów i gryzoni obecnych często w naszych mieszkaniach. Autor omówił wpływ drobnoustrojów oraz przedstawicieli flory i fauny na trwałość budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej, a także materiałów- budowlanych i wykończeniowych. Zaproponował również metody przeciwdziałania-tym dosyć powszechnym w Polsce zagrożeniom. Publikacja jest przeznaczona dla architektów, inżynierów budownictwa, ekologów, studentów uczelni technicznych i rolniczych, pracowników firm remontowo-budowlanych oraz wszystkich, którzy chcą mieszkać w zdrowych domach. Zagrożenia biologiczne w budynku mieszkalnym i gmachu użyteczności publicznej są problemem mocno osadzonym w rzeczywistości. Jak wynika z badań prowadzonych w różnych krajach, szczególnie po 1945 roku, we wnętrzu budynku i w jego skorupie zewnętrznej żyje: Świadomość, że organizmy żywe mogą zagrażać budynkom i zdrowiu mieszkańców jest niestety w kręgach architektów, inżynierów budownictwa oraz milionów osób w nich przebywających zbyt mała (...). |
||||
 Studia bibliologiczne Tom VIII Historia - biblioteki - informacja naukowa - papier drukowy. Pod red. Bronisława Zyski Prace naukowe UŚ nr 1464 Katowice 1994 ISSN: 0208-6336 ISBN: 83-226-0581-1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
Katastrofy w bibliotekach Wstęp 1. Klasyfikacja katastrof według Richarda Davida Smitha 2. Pożary 3. Powodzie zagrażające bibliotekom 4. Awarie wodne w bibliotekach polskich i zagranicznych 5. Katastrofy biologiczne w bibliotekach 6. Kwaśny papier jako sprawca cichej katastrofy chemicznej w bibliotekach 7. Przygotowanie działań na wypadek katastrofy w zbiorach bibliotecznych i archiwalnych 8. Metody suszenia mokrych książek i materiałów archiwalnych 9. Dezynfekcja i dezynsekcja zbiorów bibliotecznych i archiwalnych 10. Masowe odkwaszanie papieru w książkach 11. Materiały oraz instrukcje do opracowania programu na wypadek katastrofy |
||||
| Ocenę trwałości papieru w drukach polskich z okresu 1800 - 1954 dokonano na podstawie badania papieru z 1.687 książek, 91 zeszytów nut, 86 map i 2.100 patentów polskich. Najsłabszy papier stwierdzono w książkach z okresu 1880 - 1954. Średnio liczba podwójnych zgięć papieru mieści się w granicach 2,3 - 4,4, a średnie pH wyciągu wodnego papieru w przedziale 4,43 - 4,91. Według klasyfikacji W. J. Barrowa w dziesięcioleciach od 1880 - 1889 do 1959 aż 73 do 94 procent woluminów ma papier drukowy najniższej, pierwszej klasy wytrzymałości. Zbadano papier drukowy w książkach z zakresu filologii polskiej, w 'Polskim słowniku biograficznym', w 'Pamiętniku Literackim', w 'Rocznikach Statystycznych GUS', w serii wydawniczej 'Prace Głównego Instytutu Górnictwa', w 'Przeglądzie Bibliotecznym', w 'Dziełach wszystkich Fryderyka Chopina', w mapach polskich i patentach polskich. Dokonano prognozy degradacji papieru w książkach polskich do 2020 roku oraz do 2045 roku. Na zorganizowanie w kraju masowego odkwaszania książek lub ich mikrofilmowania pozostało mało czasu, gdyż książki zakwalifikowane do pierwszej klasy wytrzymałości papieru znikną z półek polskich bibliotek do 2015 roku! |
 Bronisław Zyska: Mikrobiologiczna korozja materiałów, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 1977 |
 Bronisław Zyska, Zofia Żakowska: (redakcja) Mikrobiologia materiałów. Wyd. Politechnika Łódzka, Łódź 2005, s. 618 ISBN: 83-7283-150-5 |
|
| Opracowanie i redakcja: Jan Krzysztof Wasilewski |
Autor: Jan Krzysztof Wasilewski
Ostatnia aktualizacja: 06.10.2008, godz. 01:37 - Artur Podsiadły
Ostatnia aktualizacja: 06.10.2008, godz. 01:37 - Artur Podsiadły