Biblioteka Uniwersytecka

Najstarszym i najcenniejszym jest zbiór rękopisów otrzymany w darze w 1923 roku od hrabiego Jerzego Moszyńskiego. Zespół liczy 93 jednostki. Wśród nich na specjalną uwagę zasługuje „Dekret Gracjana”, zawierający zbiór prawa kanonicznego. Egzemplarz Biblioteki Uniwersyteckiej KUL pochodzi z końca XIII wieku, prawdopodobnie z warsztatu paryskiego. Ozdobiony jest 38 miniaturami figuralnymi i barwnymi inicjałami. Ze zbiorów rodziny Moszyńskich pochodzą również niezwykle cenne rękopisy, stanowiące kapitalne źródło do dziejów Powstania Listopadowego, zwłaszcza archiwum generała Ignacego Prądzyńskiego. Archiwum to tworzą zarówno pamiętniki, prace taktyczne i strategiczne jak i plany fortyfikacji, bruliony korespondencji z rozkazami i instrukcjami generała.

Następny cenny zespół o charakterze historycznym to tzw. „Archiwum Steckiego”. Zakupione przez Bibliotekę w 1950 roku od Jana Steckiego, właściciela dóbr Łańcuchów. Materiały te dotyczą głównie okresu międzywojennego, czyli lat dwudziestych i trzydziestych ubiegłego wieku i odnoszą się bezpośrednio do działalności Steckiego jako polityka, senatora i prezesa Zarządu Głównego Związku Ziemian. Jest to bardzo interesujące źródło do historii gospodarczej i społecznej Lubelszczyzny.

W 1964 roku do Biblioteki KUL napłynęły dokumenty rękopiśmienne od ks. Bronislawa Ussasa. Dotyczą one głównie historii Kościoła Katolickiego w Rosji od połowy XIX wieku do 1914 roku. Zawierają materiały o działalności duchowieństwa polskiego na kresach, represji caratu wobec Kościoła po upadku Powstania Listopadowego i Styczniowego. Dużą wartość źródłową mają dokumenty odnoszące się do sytuacji Kościoła Greckokatolickiego, zarówno na ziemiach polskich jak i w Rosji.

Niezwykle wartościowym darem, jaki Biblioteka Uniwersytecka KUL otrzymała od kardynała Stefana Wyszyńskiego w 1970 roku, jest tzw. „Archiwum Filomatów”. Rękopisy dotyczą Wileńskiego Towarzystwa Filomatów. Najwartościowszą częścią zasobu są autografy Adama Mickiewicza, jego prace organizacyjne na rzecz Towarzystwa oraz korespondencja m in. z Tomaszem Zanem i Onufrym Pietraszkiewiczem.

Osobną grupą wśród zbiorów rękopiśmiennych są dokumenty zwane dyplomami. Najstarszy z nich pochodzi z 1371 roku. Jest to pergaminowy dokument, wydany przez Elżbietę Łokietkównę, zawierający potwierdzenie przywileju króla Władysława Łokietka, zwalniającego mieszczan lubelskich z wszelkich ceł. Dokumenty te zawierają bogaty materiał źródłowy do dziejów dawnej Polski aż po czasy współczesne. Do najcenniejszych należą dyplomy dotyczące Lublina i Lubelszczyzny.

W zbiorach Sekcji zgromadzono pergaminowe kodeksy rękopiśmienne z XIV i XV wieku o treści prawniczej i teologicznej, jak chociażby „Sachsenspiegel”, średniowieczny kodeks prawniczy pisany w języku niemieckim, kaligraficznym gotykiem, czy tez brewiarz pochodzący z połowy XV wieku z barwnymi inicjałami. Z kolegiów jezuickich i pijarskich pochodzą rękopiśmienne podręczniki teologiczne i filozoficzne, a także kazania i modlitewniki.

Bardzo ciekawe są materiały zawarte w spuściznach profesorów KUL m.in. Idziego Radziszewskiego, współzałożyciela i pierwszego rektora KUL, Stanisława Łosia, Ludomira Bieńkowskiego, Zygmunta Sułowskiego, Czesława Zgorzelskiego i in. Sekcja posiada także rękopisy profesorów innych uczelni i ośrodków naukowych m.in. Władysława Tatarkiewicza, Stanisława Kota, jak również materiały po wybitnych pisarzach, poetach, działaczach politycznych Antonim Gołubiewie, Jerzym Braunie, Konstantym Turowskim, Jerzym Liebercie i in.

Oddzielną grupę stanowią materiały rękopiśmienne z okresu drugiej wojny światowej. Dokumenty, rozkazy, relacje członków Armii Krajowej z Lubelszczyzny, Zamojszczyzny, Rzeszowszczyzny, a także Archiwum AK Obwodu Lubartów i Archiwum AK Podokręgu Rzeszów z lat 1944-1945. Są one znakomitym materiałem badawczym dla historyków i badaczy dziejów najnowszych.

 Oprac. mgr Małgorzata Trojnacka

Przykłady obiektów ze zbiorów rękopiśmiennych:

1. Concordia discordantium canonum  (czyli Harmonia nieuzgodnionych kanonów), tzw. Dekret Gracjana. Kodeks przechowywany w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej KUL, powstał pod koniec XIII w. prawdopodobnie w Paryżu lub w warsztacie działającym pod wpływem paryskim.  
2. Dyplom nadany przez Elżbietę Łokietkównę, rok 1371 - widok ogólny dokumentu. 
3. 'Sachsenspiegel' - średniowieczny kodeks prawniczy (pisany w języku niemieckim kaligraficznym gotykiem) z końca XIV w.