"Vita mutatur non tollitur"

Pośmiertne wystawy twórców nauki i kultury;
prezentacje postaci i ich dorobku

Józef Garliński  (1913-2005)

Józef Garliński - sylwetka
Józef Garliński - publikacje

 

 Józef Garliński, 1913 - 2005   29 listopada 2005 roku zmarł w Londynie w wieku 92 lat
dr Józef Garliński, oficer Komendy Głównej AK,
więzień hitlerowskiego obozu zagłady Auschwitz,
długoletni prezes Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie,
historyk o bogatym dorobku i znany działacz społeczny
środowiska polskiej emigracji politycznej.

 

 

  Józef Garliński urodził się 14 października 1913 roku w Kijowie, w rodzinie mieszkającej tam od kilku pokoleń. Do Polski przesiedlili się w 1920 roku. Ojciec Józefa był wojskowym (majorem kawalerii WP), zaś chłopak był słabego zdrowia; te dwa powody sprawiły, że młodzieńcze lata spędził w różnych miejscach Polski (Warszawa, Rakowice, Przemyśl, Rawicz, Zakopane...). Maturę zdał w roku 1934 w Liceum Ogólnokształcącym imienia Adama Asnyka w Kaliszu. Zaraz potem trafił do wojska - służył w Szkole Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu (1934-1935). Zaczął studiować prawo na Uniwersytecie Warszawskim, ale studia przerwała wojna... Tuż przed wyruszeniem na front, 4 września 1939 roku ożenił się z Irlandką, Eileen Short. Zaraz potem, jako podporucznik rezerwy 1 pułku szwoleżerów Warszawskiej Brygady Kawalerii walczył pod Krasnoborem, Kowalowem, Suchowolą  oraz Jacnią na Lubelszczyźnie (tam został ranny). Po klęsce i wyjściu z niewoli - jeszcze we wrześniu - wrócił do Warszawy i do żony, po czym oboje włączyli się w działalność ruchu oporu (ZWZ/AK). Garliński wkrótce (mając 29 lat) został szefem Wydziału Więziennego, a następnie Wydziału Bezpieczeństwa Komendy Głównej Armii Krajowej. Aresztowany (pomyłkowo, przez zbieżność nazwisk) przez Gestapo w kwietniu 1943 roku, był więziony na Pawiaku, następnie w obozach koncentracyjnych w Oświęcimiu (Auschwitz) i Neuenengamme pod Hamburgiem, ale nie został zdekonspirowany. Po wyzwoleniu wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Gdy odnalazł żonę, która całą okupację spędziła w Warszawie, służąc w AK i walcząc jako sanitariuszka w Powstaniu, wspólnie podjęli decyzję o emigracji; spotkali się po latach już w Wielkiej Brytanii, w Londynie.


 Kartka pocztowa do Józefa Ralińskiego   wysłana przez jego żonę, Eileen   do obozu w Neuenengamme; 1945 r.    Podporucznik Józef Garliński, 1939 (?)

Z lewej - karta pocztowa, wysłana przez Eileen (Helenę Garlińską)
do męża Józefa Garlińskiego, Nr 22717 -
do KL (koncentrationlager - obóz koncentracyjny) w Neuenengamme.

Z prawej - ppor. Józef Garliński; fotografia pochodzi z książki
'The Survival of love. Memoirs of a Resistance Officer'.


  Na emigracji Józef Garliński utrzymywał się z pracy w Hoover Institute & Library, a następnie ze sprzedaży polis ubezpieczeniowych, wykładów i publikacji. Był działaczem społecznym, członkiem władz wielu organizacji, między innymi w latach 1956-1965 prezesował Zarządowi Głównemu Koła Armii Krajowej w Londynie, od 1976 roku był prezesem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, był też założycielem i redaktorem rocznika "Pamiętnik Literacki" w Londynie. Był też członkiem między innymi Stowarzyszenia Polskich Kombatantów, Polskiego Ośrodka Społeczno-Kulturalnego (który także współtworzył) oraz Polskiego Pen Clubu. Był członkiem honorowym Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej i Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej. Uhonorowano go wieloma nagrodami - żeby wymienić tylko kilka - Koła Armii Krajowej w Londynie (1961), Fundacji Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1974), Stowarzyszenia Polskich Kombatantów (1981), Fundacji im. Turzańskich w Toronto (1991).

 

 Józef Garliński z żoną Eileen   Londyn, lata '70. XX w. (?)

Józef Garliński z żoną Eileen,
Londyn, lata '70. XX w. (?)
   Józef Garliński, Londyn, lata '70. XX w.

Józef Garliński,
portret z książki 'Oświęcim walczący'


  Zaczął pisać i publikować u progu lat '60. XX w. Pisał opracowania historyczne na temat II wojny światowej, wspomnienia i utwory eseistyczno-literackie. W roku 1973 Józef Garliński, mając 59 lat, napisał i obronił pracę doktorską ('Underground Movement in Auschwitz Concentration Camp') w prestiżowej London School of Economics and Politacal Sciences. Po latach miało się okazać, że największy rozgłos przyniosła mu właśnie praca 'Oświęcim Walczący', która tylko w Wielkiej Brytanii miała sześć wydań (w sumie było wydań siedemnaście: oprócz angielskich jeszcze francuskie, dwa amerykańskie i osiem po polsku). Dorobek pisarski Józefa Garlińskiego (jak niemal wszystkich autorów emigracyjnych) był w kraju objęty zapisem cenzury. Szczególnie niegodziwe było to w przypadku książki o obozie Auschwitz, w której Garlicki przedstawił między innymi bohaterski wyczyn rotmistrza Witolda Pileckiego (Pilecki na ochotnika dał się zamknąć w obozie, by poznać prawdę o tym miejscu i zorganizować wewnątrz ruch oporu). Otóż Witold Pilecki został po wojnie aresztowany przez polską bezpiekę, oskarżony o szpiegostwo i stracony... zaś zasługi w wewnątrzobozowym podziemiu przypisywał sobie niejaki Józef Cyrankiewicz, również więzień Auschwitz, po wojnie - premier komunistycznego rządu PRL (więcej o tragicznej historii rotmistrza Pileckiego - patrz na naszych stronach - wspomnienie Tadeusza Płużańskiego).

  Józef Garliński jest także autorem wielu innych, ważnych publikacji. To on napisał książkę o 'ostatniej [cudownej] broni Hitlera' - rakietach V1 i V2, ujawniając światu rolę, jaką w rozpoznaniu tej broni odegrał wywiad Armii Krajowej; był tez autorem pasjonującej historii niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma, której kody złamano dzięki polskim matematykom. Józef Garliński wielokrotnie przypominał o tym fakcie przypisującym sobie zasługi Brytyjczykom (ostatnio - w początkach XXI wieku - po premierze mijającego się z historyczną prawdą filmu 'Enigma'). Znany był z tego, że walczył o dobre imię Polski na świecie i głośno domagał się sprostowań, kiedy któreś z brytyjskich czy światowych mediów przekłamywało historyczne fakty.

  Od 1984 roku był profesorem najnowszej historii Polski w Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie w Londynie. Jeździł z wykładami monograficznymi po całym świecie - znano go na uniwersytetach i w ośrodkach polonijnych w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Francji, Norwegii, Danii, Szwecji i we Włoszech.

 

 Józef Garliński w Auschwitz, 30.VI'1997    Józef Garliński w IPN, 1.X'2002

Fot. z lewej: Józef Garliński (w środku), Adam Cyra (po lewej)
i pracownicy muzeum oświęcimskiego
składają kwiaty pod Ścianą Straceń w Auschwitz, 30 czerwca 1997 r.
(źródło - Nasz Dziennik, 6 grudnia 2005 r., nr 283 [2388])

Fot. z prawej: Józef Garliński z wizytą w IPN, 1 października 2002 r.

  Był wielokrotnie odznaczony, między innymi takimi honorami, jak krzyż Orderu Wojennego Virtuti Militari (V, 1942, weryfikacja 1946), Order Odrodzenia Polski (IV, V), Krzyż Walecznych, Jugosłowiański Krzyż Partyzancki (1966), Krzyż Armii Krajowej (1971), Medal Penitencjarny MSW za wywiad więzienny w czasie wojny (1992), Krzyż Oświęcimski (1995), Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami (1946 i 1965), Medal Wojska, Krzyż Kawalerski Polonia Restituta (1972), Oficerski (1980) i Komandoria z Gwiazdą (1995), Medal 'Polonia Master Nostra Est' (1995).

  Do wolnej Polski Józef Garliński przyjechał w 1991 roku po raz pierwszy po 48 latach nieobecności. Odwiedził między innymi Kalisz, gdzie został honorowym obywatelem miasta (na dole strony - kadr z relacji TVP3 Poznań). Ufundował tablicę pamiątkową w Liceum, w którym niegdyś zdawał maturę. W maju 2000 roku przekazał w darze swoje archiwa (materiały, które zebrał podczas w pracy historyka i pisarza) do Ossolineum. Doczekał krajowych wydań swoich książek, wreszcie bez cenzury....

 

 Józef Garliński w IPN, 1.X'2002    Józef Garliński, fot. TVP3 Poznań


Fotografia z lewej: Józef Garliński z wizytą w IPN, 1.X 2002 r.;


z prawej - kadr z materiałów archiwalnych TVP3 Poznań

 

W połowie lat '90. XX w. powstał film dokumentalny
"Józef Garliński"; (scenariusz i reżyseria: Zygmunt Adamski, muzyka: Małgorzata Przedpełska).
Produkcja - Studio Filmowe WIR (kontynuacja dawnej WFD), 1995, czas - 54 minuty.
Filmowa opowieść o żołnierzu AK, więźniu obozów koncentracyjnych, wybitnym historyku emigracyjnym
mieszkającym od 1945 r. w Londynie.
Życiorys Józefa Garlińskiego to materiał na znakomity film sensacyjny.
Przedwojenny kawalerzysta, członek Komendy Głównej AK i więzień Oświęcimia w czasie wojny,
znakomity historyk, wieloletni prezes Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie.
Autor takich książek, jak: "Oświęcim walczący", "Enigma", "Ostatnia broń Hitlera",
"Polacy w II wojnie światowej". Człowiek, który wiele przeżył, ale nigdy nie tracił
pogody ducha i wiary w zwycięstwo. Oficer kawalerii w kampanii wrześniowej,
organizator Wywiadu Więziennego Armii Krajowej, więzień Oświęcimia.
Po wyzwoleniu rzucił się w wir życia emigracyjnego i walczył o Polskę piórem.
Człowiek - legenda, człowiek - instytucja.
Premiera: TV kablowa 'Kino Polska' (w cyklu 'Portrety'), 23.IX 2004 r.
Niżej, w środku - kadr z tego filmu.

 

 
 Józef Garliński / TVP3 Poznań, kadr z materiałów archiwalnych    Kadr z filmu dokumentalnego, Studia Filmowego WIR, 1995    Józef Garliński / TVP3 Poznań, kadr z materiałów archiwalnych
 Józef Garliński / TVP3 Poznań, kadr z materiałów archiwalnych

Powyżej - trzy kadry z materiałów archiwalnych TVP3 Poznań

 

 


Dr Adam Cyra, pracownik Działu Naukowo-Badawczego Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau,
przedstawia postać Józefa Garlińskiego na stronach witryny Muzeum.

W służbie prawdy - wspomnienie Tadeusza M. Płużańskiego

Rozszerzone informacje o Józefie Garlińskim publikuje witryna
Stowarzyszenia Wychowanków Gimnazjum i Liceum im. Adama Asnyka w Kaliszu.

 

 

Opracowanie i redakcja: Jan Krzysztof Wasilewski


Autor: Jan Krzysztof Wasilewski
Ostatnia aktualizacja: 31.08.2008, godz. 01:39 - Jan Wasilewski