Najogólniej, dzieło przedstawia życie i walkę ze sobą dwóch wrogich plemion.
Pierwsze to lud Kalevy, którego bohaterem jest Väinämöinen, trochę demiurg, trochę szaman.
Drugie to lud Pohjoli (Północy, krainy dna), którym rządzi zła i chciwa władczyni, Louhi.
W historie zmagań wplecione są opisy przyrody, obrzędowości, wierzeń i życia codziennego Finów.



   Ilustracja do 'Kalevali' Nikolai Mihailovich Kochergin (?)
  Epos podzielić można na dwie części. Pierwsza to cykl runicznych
pieśni o stworzeniu (powstaniu) świata, drugie opowiadają już o jego
urządzaniu - poznajemy czyny i koleje losów ludowych bohaterów.

  Wnikając bardziej szczegółowo - całość dzieli się na części trzy:
runy 1 - 19: długi wstęp opisuje ustanowienie porządku świata;
runy 20 - 36 przedstawiają prawa i zwyczaje jego mieszkańców;
runy 37 - 50 - stary porządek upada i świat szykuje się do zmian.

 

 


Streszczenie kanonu 50 run Kalevali:





Runy 1-2
Ilmatar, córka przestworzy, staje się panią morza.
Kaczka składa jaja na jej kolanie, z ich kawałków powstaje świat.
Z pani morza rodzi się Väinämöinen. Sampsa Pellervoinen sieje drzewa.
Jedno z nich wyrasta tak wysoko, że zasłania słońce i księżyc.
Z morza wychodzi mały człowieczek, który ścina dąb.
Słońce i księżyc znów mogą świecić.

Runy 3-4
Joukahainen wyzywa Väinämöinena na pojedynek
dotyczący wiedzy o początkach świata.
Väinämöinen zwycięża i śpiewem sprawia,
że bagno pochłania Joukahainena.
W zamian za darowanie życia,
Joukahainen obiecuje Väinämöinenowi za żonę
swoją siostrę, Aino.
Aino rzuca się do morza.

Runy 5-7
Väinämöinen szuka Aino w morzu.
Aino w postaci ryby zostaje złowiona przez Väinämöinena,
który jednak traci ją.
Wyrusza w zaloty do córki Pohjoli.
Żądny zemsty Joukahainen zabija pod nim konia.
Väinämöinen wpada do morza.
Orzeł wynosi go na brzeg Pohjoli. Louhi, pani Pohjoli, zajmuje się nim.
Wymusza na nim obietnicę, że przyśle jej kowala Ilmarinena,
żeby ten wykuł jej czarodziejski młynek Sampo.
W nagrodę przyrzeka kowalowi rękę swojej córki.

Runy 8-9
W drodze do domu Väinämöinen spotyka córkę Pohjoli
i oświadcza się jej.
By uzyskać jej zgodę, musi dokonać czynów
wymagających nadnaturalnych mocy.
Budując łódź, Väinämöinen rani się toporem w kolano.
Najwyższy bóg, Ukko, tamuje krwotok za pomocą zaklęcia.

Runa 10
Ilmarinen, zmuszony czarami Väinämöinena, wyrusza do Pohjoli.
Ilmarinen wykuwa Sampo. Louhi zamyka Sampo w kamiennej górze.
Ilmarinen wraca bez obiecanej narzeczonej.

Runy 11-1
Lemminkäinen jedzie w zaloty na wyspę Saari,
zabawia się z tamtejszymi dziewczętami i porywa Kyllikki,
następnie ją porzuca i jedzie w konkury do córki Pohjoli.
W Pohjoli przegania swym śpiewem wszystkich oprócz pastucha.

Runy 13-15
Lemminkäinen oświadcza się córce Louhi, która każe mu
złapać łosia Hiisi, konia Hiisi i łabędzia znad rzeki
w krainie zmarłych, Tuoneli.
Czyhający na Lemminkäinena pastuch zabija go
i wrzuca jego ciało do rzeki Tuoneli.
Matka Lemminkäinena otrzymuje znak o śmierci syna
i wyrusza na poszukiwanie.
W Tuoneli wyławia kawałki jego ciała z rzeki, składa je
i przywraca syna do życia.

Runy 16-17
Väinämöinen buduje łódź i udaje się do Tuoneli po słowa zaklęcia
potrzebnego do skończenia łodzi, ale nie udaje mu się ich zdobyć.
Wydobywa je za to z brzucha nieżywego
znachora-czarownika, Antero Vipunena.
Udaje mu się skończyć łódź.

Runy 18-19
Zarówno Väinämöinen w swojej łodzi, jak i Ilmarinen
wyruszają w zaloty do córki Pohjoli.
Córka Pohjoli wybiera twórcę Sampo.
Ilmarinen wywiązuje się z trzech prac:
orze żmijowe pole, łapie niedźwiedzia Tuoneli i wilka Manali,
a na końcu łowi wielkiego szczupaka Tuoneli.
Louhi oddaje mu córkę.

Runy 20-25
W Pohjoli trwaja przygotowania do wesela.
Zaproszeni zostają wszyscy oprócz Lemminkäinena.
Narzeczony i weselnicy przybywają do Pohjoli.
Zostają ugoszczeni przez Louhi.
Väinämöinen zabawia zebranych pieśnią.
Narzeczeni wysłuchują przedmałżeńskich rad.
Panna młoda żegna się z domem rodzinnym
i odjeżdża wraz z Ilmarinenem do Kalevali.
Przybywają do domu Ilmarinena,gdzie zostają serdecznie podjęci.
Väinämöinen śpiewa pieśń dziękczynną.

Runy 26-27
Lemminkäinen przybywa nieproszony na wesele
w Pohjoli i domaga się gościny.
Podają mu dzban piwa, w którym pływają węże.
Po pojedynku na zaklęcia Lemminkäinen w walce
zabija gospodarza mieczem.

Runy 28-30
Lud Pohjoli szykuje się do wojny.
Lemminkäinen ucieka na Saari, gdzie żyje z dziewczętami,
dopóki i nie musi uciekać przed zazdrosnymi mężczyznami.
Wraca do domu i widzi, że jego chata została spalona,
a matka ukryła się w leśnej głuszy.
Wyrusza do Pohjoli, by się zemścić, lecz wkrótce zawraca do domu.

Runy 31-34
Bracia Untamo i Kalervo kłócą się.
Z rodu Kalervo zostaje przy życiu tylko syn, Kullervo.
Obdarzony nadludzką siłą chłopiec
źle wykonuje wszystkie powierzone mu prace.
Untamo sprzedaje Kullervo w niewolę Ilmarinenowi.
Żona Ilmarinena każe Kullervo paść krowy
i w swojej złośliwości daje mu chleb, w którym zapieczony jest kamień.
Kullervo łamie swój nóż na kamieniu.
Mści się wyprowadzając krowy na bagno,
a do domu przyprowadza drapieżne zwierzęta.
Kiedy kowalowa zaczyna je doić, zwierzęta rozszarpują ją.
Kullervo ucieka.
W lesie odnajduje rodziców i dowiaduje się o zaginięciu siostry.

Runy 35-36
Ojciec zleca Kullervo zapłacenie podatków.
W drodze powrotnej nieświadomy Kullervo uwodzi własną siostrę.
Kiedy sprawa się wyjaśnia, siostra topi się w wodospadzie.
Kullervo chce się zemścić.
Po zabiciu rodu Untamo wraca do domu,
lecz jego domownicy już nie żyją.
Kullervo popełnia samobójstwo.

Runa 37
Ilmarinen opłakuje śmierć żony i wykuwa sobie kobietę ze złota,
ale nie udaje mu się jej ożywić.
Väinämöinen ostrzega młodych ludzi, by nie wielbili złota.

Runa 38
Najmłodsza córka Pohjoli odrzuca oświadczyny Ilmarinena,
więc ten ją porywa.
Dziewczyna dokucza Ilmarinenowi,
który w końcu zamienia ją w mewę.
Ilmarinen opowiada Väinämöinenowi,
ile bogactwa przynosi Pohjoli wykuty przez niego młynek Sampo.

Runy 39-41
Väinämöinen, Ilmarinen i Lemminkäinen wyruszają,
by odebrać Sampo Pohjoli.
Płynąc łodzią natykają się na ogromnego szczupaka.
Väinämöinen zabija go i z jego żuchwy robi kantele.
Nikt inny nie potrafi na nim grać,
a Väinämöinen swoją grą zaczarowuje całą naturę.

Runy 42-43
Väinämöinen usypia swoją grą lud Pohjoli
i bohaterowie zabierają Sampo do swojej łodzi. Lud Pohjoli budzi się,
a Louhi czarami stawia przeszkody na drodze bohaterów Kalevali.
Ci jednak pokonują je, lecz kantele wpada do morza.
Louhi udaje się w pogoń i zamienia się w ogromnego orła.
Podczas walki Sampo rozpada się na kawałki,
które wpadają do morza.
Część szczątków Sampo zostaje na dnie morza,
część zostaje wyrzucona na brzeg,
by odtąd przynosić bogactwo narodowi fińskiemu,
a Louhi pozostaje tylko pokrywka młynka i ubóstwo.

Runa 44
Väinämöinen na próżno szuka zaginionego kantele.
Buduje nowe z drewna brzozowego
i znów oczarowuje przyrodę swoją grą.

Runy 45-46
Louhi zsyła choroby na lud Kalevali, ale Väinämöinen leczy je.
Louhi wysyła niedźwiedzia, by ten pożarł bydło,
lecz Väinämöinen zabija go.
Mieszkańcy Kalevali odprawiają stypę po niedźwiedziu.

Runy 47-48
Pani Pohjoli gasi światła na niebie i kradnie ogień.
Ukko, najwyższy bóg, krzesze iskrę by stworzyć nowe słońce i księżyc,
ale ogień zostaje połknięty przez dużą rybę.
Väinämöinen i Ilmarinen łowią rybę i ogień znów może służyć ludziom.

Runa 49
Ilmarinen wykuwa nowe słońce i księżyc, które jednak nie świecą.
Po zwycięskiej walce z ludem Pohjoli
Väinämöinen każe Ilmarinenowi wykuć klucze,
z pomocą których będzie można uwolnić słońce i księżyc
z wnętrza góry Pohjoli, gdzie zamknęła je Louhi.
Tymczasem Louhi umieszcza światła z powrotem na niebie.

Runa 50
Marjatta zachodzi w ciążę za sprawą borówki.
Rodzi w lesie chłopca, który wkrótce gubi się,
a potem odnajduje w bagnie.
Väinämöinen skazuje niemowlę na śmierć,
lecz ono przemawia w swojej obronie.
Chłopiec zostaje ochrzczony i ogłoszony królem Karelii.
Väinämöinen odpływa miedzianą łodzią , przepowiadając,
że jeszcze kiedyś wróci, aby zbudować nowe Sampo,
uratować słońce, zaśpiewać nową pieśń.



Streszczenie dla Wirtualnej Finlandiii napisali Anneli Asplund
i Sirkka-Liisa Mettomäki, badacze z Towarzystwa Kalevali
i Fińskiego Towarzystwa Literackiego.
(Polski tekst streszczenia - Beata Arczyńska, Iwona Furmanowicz,
Sylwia Kaczorowska, Katarzyna Kasierska, Maciej Matysek,
Magdalena Patrykiejew & Dominika Trzcińska)
(c) SKS & Kalevalaseura 1998-2000, www.finlit.fi/kalevala

 Ilustracja do 'Kalevali' Nikolai Mihailovich Kochergin, 1967








 Ilmarinen wykuwa młynek Sampo, Nikolai Mihailovich Kochergin, 1967








 Matka Lemminkäinena ożywia syna, Nikolai Mihailovich Kochergin, 1967








 Ilustracja do 'Kalevali', Nikolai Mihailovich Kochergin, 1967








 Panna młoda, córka Louhi (?), autor nieznany








 Ilustracja do 'Kalevali', Nikolai Mihailovich Kochergin, 1967








 Väinämöinen zaczarowuje naturę grą na kantele, Nikolai Mihailovich Kochergin, 1967








 Ilustracja do 'Kalevali', Nikolai Mihailovich Kochergin, 1967








 Ilustracja do 'Kalevali', Nikolai Mihailovich Kochergin, 1967








 Kullervo wyrusza na wojnę, Akseli Gallen-Kallela, ~1900
Ilustracje do 'Kalevali' w lewej kolumnie - Nikolai Mihailovich Kochergin, 1967;
za wyjątkiem ostatniej u dołu (Akseli Gallen-Kallela, ~1900) i 6. od góry (NN)

 

  Najbardziej znanym ilustratorem 'Kalevali', który wywarł na recepcji eposu własne piętno, był fiński malarz, Akseli Gallen-Kallela. Po pierwszych publikacjach 'Kalevali' ogłaszano w Finlandii konkursy na ilustracje do niej - Gallen-Kallela wygrał je (od 1891 roku począwszy), jako jedyny, bezapelacyjnie. Zajmował się 'Kalevalą' właściwie całe życie, stosując różne techniki. Między innymi tworzył wyraziste drzeworyty z motywami oraz scenami z 'Kalevali' (seria Kuvia Kalevalasta; ich bogata kolekcja jest dostępna w sieci pod adresem www.artpages.com/gallery/agk/kuvat.htm ). Więcej jego prac u nas - na stronie (Gallen-Kallela), Wizjoner Kalevali: wizualizacja epopei.


 Akseli Gallen-Kallela, Kuvia Kalevalasta, drzeworytnicze ilustracje do 'Kalevali'    Akseli Gallen-Kallela, Kuvia Kalevalasta, drzeworytnicze ilustracje do 'Kalevali'

 


  "Nieuzasadnioną jest wiara w istnienie mitycznego prawzoru eposu. 'Kalevalę' w kształcie, w jakim znamy ją dzisiaj, powołał do istnienia Elias Lönnrot (1802-1884), lekarz i językoznawca, członek założonego w 1831 roku Towarzystwa Literatury Fińskiej. W czasie kilku wypraw do Karelii Lönnrot bezpośrednio z ust śpiewaków run zapisał wiele kilkusetwierszowych całości epickich, następnie zharmonizował ze sobą poszczególne ich warianty językowe i dialektalne, uzupełnił tak, by ułożyły się w logiczną całość, i opublikował. Lönnrot, jak mawiają Finowie, dokonał »kokoonpano«, mrówczej pracy zebrania w całość i montażu run. Fabuła 'Kalevali' ma więc charakter czysto epizodyczny. Drugie wydanie eposu, na którym bazują wszystkie jego współczesne przekłady, ukazało się w 1849 roku. Zawierało ponad dwadzieścia tysięcy wierszy [wersów], zebranych w pięćdziesiąt pieśni. Wydana czternaście lat wcześniej tzw. 'Stara Kalevala', choć dysponowała o połowę uboższym materiałem (około dwunastu tysięcy wierszy), względnie bliższa była pierwotnym pieśniom ludowym, z fabularnych i językowych względów. Elias Lönnront okazał się być nie tylko zbieraczem, ale i płodnym twórcą. Specjaliści oszacowali, iż zaledwie jedna trzecia tekstu opublikowanego w 1949 roku zgadza się z pierwotnymi zapisami. To jeden punkt widzenia. Gdybyśmy nawet przywykli do twierdzenia, że Lönnrot zdesakralizował tradycyjne potęgi, to i tak nie przysłoni to naszego wrażenia, iż do fińskich wierzeń nie ma prawa wstępu elegijność mitu indoeuropejskiego. W 'Kalevali' roi się od elementów heroikomicznych, pesymizm zawsze przygotowuje miejsce dla optymizmu, humor góruje nad tragizmem". Włodzimierz Karol Pessel: Na wrzosowiskach Kalevali, (c) Rubikon, ISSN: 1505-1161, Numer 2 (6-7) 1999 (Studencki Kwartalnik Naukowy, Uniwersytet Warszawski).


Znakomity esej o 'Kalevali", wraz z przeglądem jej treści, zamieścił
'Tygodnik Powszechny' (nr 15/2003); Autor, Łukasz Sommer, absolwent filozofii,
doktorant w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych UW, jest tłumaczem z angielskiego
i fińskiego. Ponieważ odnosi się do wszystkich problemów, poruszanych przez nas
na tych stronach, przytaczamy tekst w całości na osobnej stronie
.

 

 




Tajemnice Kalevali

 

 

Opracowanie i redakcja: Jan Krzysztof Wasilewski


Autor: Jan Krzysztof Wasilewski
Ostatnia aktualizacja: 12.08.2008, godz. 05:09 - Jan Wasilewski