2.  Archeologia biblijna, historia

  Archeologia biblijna jest nauką pomocnicza biblistyki, mającą na celu przedstawianie, wyjaśnianie i wzajemną korelację wyników badań wykopaliskowych prowadzonych na starożytnym Wschodzie oraz na wybrzeżach Morza Śródziemnego, zwłaszcza w Palestynie, z obrazem przekazywanym przez Biblię. Służy ona zrozumieniu i przedstawieniu tła wydarzeń biblijnych, ukazaniu Biblii jako źródła historycznego, pozwala lokalizować wzmiankowane w niej miejsca, precyzuje chronologię biblijną i łączy ją z chronologią bliskowschodnią. Ramy czasowe archeologii biblijnej obejmują w zasadzie okres od XIX / XVIII w. p.n.e. (czasy Patriarchów) do I w. n.e., czyli do końca formowania się pism Nowego Testamentu; niekiedy uwzględnia się okres do powstania Bar Kochby (132 - 135 n.e.).

  Zabytki Ziemi Świętej, ze względu na ich wartość religijną, odwiedzane były już u schyłku antyku, zainteresowano się nimi szerzej w renesansie (m.in. kupiec i kolekcjoner Ciriaco da Pizzicoli). Pionierami badań wykopaliskowych na terenie Palestyny byli w XIX wieku F. de Saulcy i Ch. Clermont, istotne dla metodologii badań (zastosowanie stratygrafii i typologii) były prace Flindersa Petriego (między innymi badania w Tell-el-Hesi (1890) i Tell-el Farah (1927 - 1929)). Wśród badaczy, którzy wywarli duży wpływ na rozwój archeologii biblijnej, wymienić należy Williama F. Albrighta, który opracował m.in. zręby palestyńskiej chronologii, badając np. Tell-el-Ful (1922 - 1923) i Tell Bet Mirsin (1926 - 1936).

  Do najważniejszych osiągnięć archeologii biblijnej należą odkrycia w Jerychu, Qumran i Masadzie. Wraz z rozwojem badań archeologicznych rozluźnił się ścisły związek archeologii biblijnej z Biblią, zaczęto zajmować się szerzej rozwojem osadnictwa na terenach w niej opisanych - archeologia biblijna stała się głównie archeologią Palestyny, przez co poszerzeniu uległy jej ramy czasowe.

  Ziemie Zachodniego Brzegu pełne są zbytków historycznych; jest tam ponad trzy tysiące stanowisk archeologicznych. W dolinie Jordanu (Ubedija) odkryto kości przodka rodu ludzkiego, liczącego sobie około 1,4 miliona lat - najstarsze ze znalezionych poza Afryką. W jaskiniach Galilei odkopano szkielety ludzkie sprzed 40 - 90 tysięcy lat, uważane za ogniwo pośrednie pomiędzy człowiekiem neandertalskim a homo sapiens. W jaskini Amud nad Morzem Martwym znaleziono szczątki szkieletu neandertalskiego dziecka - datowane na około 50 tysięcy lat. Każda epoka zostawiła tu swoje ślady: są pozostałości epoki kamienia (na przykład En Avdat, Telles-Sultan czy Wadi Khareitun), epoki chalkolitycznej (na przykład Arad, Megiddo czy Jerozolima), epoki żelaza (Beer Szewa, Dolina Cedronu w Jerozolimie) oraz okresów: kananejskiego, izraelskiego, babilońsko-perskiego, hellenistycznego, rzymskiego, bizantyjskiego, arabskiego, wypraw krzyżowych, mameluckiego i tureckiego (od roku 1516 do 1917). Region ten ze względu na położenie geograficzne był celem ciągłych podbojów i migracji różnych ludów o różnorodnych kulturach. Są tutaj pozostałości najstarszej w historii ludzkiej cywilizacji miejskiej w Jerycho (około 10 tysięcy lat) oraz najstarszej kopalni i huty miedzi w Timnie (około 6 tysięcy lat). Przez te właśnie tereny przebiegała jedyna droga lądowa łącząca dwa kontynenty - Afrykę i Eurazję. Tędy prowadziła słynna Via Maris łącząca dwie wielkie cywilizacje starożytności - Egipt i Mezopotamię.