Biblioteka Uniwersytecka

Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II została zaangażowana w wyjątkowe przedsięwzięcie o dużym znaczeniu historycznym dla Lublina, służąc środowisku akademickiemu oraz lokalnej społeczności.

Zadanie to zainicjowane zostało przez proboszcza Parafii Ewangelicko-Augsburskiej Świętej Trójcy w Lublinie, ks. Grzegorza Brudnego, który zwrócił się do Biblioteki z prośbą o pomoc w zabezpieczeniu i analizie niezwykłego znaleziska odkrytego podczas prac remontowo-konserwatorskich prowadzonych przy elewacji kościoła. W jednym z elementów dekoracyjnych – ceramicznym wazonie wieńczącym fasadę tej klasycystycznej świątyni – odnaleziono szklaną butelkę, wewnątrz której spoczywał zwinięty papierowy dokument.

Na skutek upływu czasu i niekorzystnych warunków mikroklimatycznych dokument uległ zniszczeniu. Do wnętrza butelki przedostała się wilgoć, co skutkowało uszkodzeniem struktury papieru oraz znacznym wyblaknięciem zapisu atramentowego. Ze względu na skalę uszkodzeń, jak również konieczność przeprowadzenia specjalistycznych działań konserwatorskich, Lubelski Wojewódzki Konserwator Zabytków, dr Dariusz Kopciowski, wskazał Bibliotekę Uniwersytecką KUL jako jednostkę posiadającą odpowiednie zaplecze merytoryczne i technologiczne do realizacji tego zadania.

Prace konserwatorskie objęła kierowniczka Oddziału Konserwacji i Zabezpieczenia Zbiorów Biblioteki, mgr Iwona Kasiura. Rękopis, sporządzony brunatnym atramentem na arkuszu papieru o wymiarach 335 × 210 mm, pierwotnie silnie zrolowany i wsunięty przez wąski otwór butelki, nosił liczne ślady deformacji mechanicznych – zagniecenia, załamania i ubytki. Część tekstu uległa wyblaknięciu, inne fragmenty – wskutek długotrwałego kontaktu z wilgocią i ciasnego złożenia – migrowały na sąsiednie powierzchnie, tworząc lustrzane odbicia. Uszkodzenia w znacznym stopniu utrudniały odczytanie treści i wymagały zastosowania metod konserwatorskich oraz cyfrowych.

Dokument został w pierwszej kolejności poddany dezynfekcji w specjalistycznej komorze próżniowo-gazowej, co umożliwiło bezpieczne przystąpienie do dalszych etapów konserwacji. Następnie wykonano pełną dokumentację fotograficzną stanu zachowania obiektu przed rozpoczęciem prac. Proces oczyszczania powierzchniowego przeprowadzono z zastosowaniem miękkich gumek oraz gąbek, które pozwoliły na usunięcie osadów bez ingerencji w strukturę włókien papierowych.

Rękopis wyprostowano mechanicznie, całkowicie rezygnując z użycia wilgoci, co pozwoliło uniknąć ryzyka dalszego niszczenia atramentu oraz tuszowych pieczęci. Miejscowe ubytki papieru uzupełniono masą papierową. Osłabione fragmenty wzmocniono ultracienką japońską bibułą Kozu Natur o gramaturze 4 g/m² – materiałem o właściwościach konserwatorskich odpowiednim dla pracy z cennymi rękopisami.

W celu zabezpieczenia obiektu na przyszłość przygotowano również specjalnie dopasowaną obwolutę ochronną, stabilizującą strukturę dokumentu i chroniącą go przed działaniem czynników mechanicznych. Finalnym etapem prac było wykonanie fotografii po konserwacji, co umożliwiło porównanie zmian oraz udokumentowanie osiągniętych efektów.

Zdjęcia przedstawiające stan przed i po konserwacji, jak i ich cyfrowe opracowanie w wysokiej rozdzielczości, zostały wykonane przez Urszulę Szymańską z Oddziału Zbiorów Cyfrowych Biblioteki KUL.

Po zakończonym procesie konserwacji i cyfrowym powiększeniu fotografii dokumentu możliwe stało się odczytanie treści dokumentu. Transkrypcji tej dokonano dzięki pracy Urszuli Szymańskiej, przy konsultacji merytorycznej dr. Arkadiusza Adamczuka, kierownika Oddziału Zbiorów Specjalnych.

Dokument, opatrzony datą, okrągłą pieczęcią oraz podpisami członków parafialnego kolegium, ujawnia istotne informacje historyczne.

Uzyskane informacje zostały potwierdzone przez Kierownika Oddziału Zbiorów Specjalnych dr. Arkadiusza Adamczuka, który w świetle UV jeszcze raz spojrzał na zapis. Dzięki tej metodzie obrazowania udało się odczytać kolejne nazwisko sygnatariusza dokumentu.

Analiza danych historycznych pozwoliła na odczytanie nazwiska duchownego, który podpisał dokument: Ks. Karola Gustawa Manitiusa, Superintedenta Diecezji Ewangelicko Augsburskiej Warszawskiej. Finalnie dokument odczytano w 98 %. Jego treść jest upamiętnieniem fundacji nowego pokrycia dachowego, przez Adama Preszela, dziedzica dóbr Olchowiec, przedstawiciela rodziny pochodzącej z Brandenburgii. Miało to miejsce 1878 roku. Odkryty dokument jest ważnym źródłem do dziejów społeczności ewangelickiej w naszym mieście, która z znaczący sposób wpływała w XIX wieku na rozwój gospodarczy, ale również kulturalny Lublina. Dokument został podpisany między innymi przez Emila Plagego – członka rodziny, która od 1860 roku rozwijała w Lublinie zakłady przemysłowe.

Fotorelacja z uroczystości złożenia kapsuły czasu w wazonie na elewacji Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego św. Trójcy w Lublinie

Fot. Janusz Wiorko / Oddział Zbiorów Cyfrowych