Historia Sekcji Rękopisów BU KUL

Historia Sekcji Rękopisów BU KUL

BU KUL: charakterystyka zbiorów rękopisów

Opracowywanie materiałów rękopiśmiennych

Kodeks hrabiego Jerzego Szembeka z Poręby

 

mgr Angelika Modlińska

10 maja 2004 r.

 

  Biblioteka Uniwersytecka KUL od początku swego istnienia gromadziła i przechowywała osobno zbiory rękopiśmienne. W okresie przedwojennym było ich jeszcze niewiele, np. według danych statystycznych w 1927 roku Biblioteka posiadała 62 rękopisy, a w 1939 roku – 112 [ 1 ]. W tym czasie nie były one jeszcze opracowane i nie udostępniano ich. W roku 1944 opracowaniem rękopisów zajął się osobiście dyrektor Biblioteki, dr Andrzej Wojtkowski. Do sierpnia 1950 roku opracował i zapisał w inwentarzu 625 jednostek rękopiśmiennych oraz 68 dyplomów. W pracy tej pomagała mu jego żona, Filonia Maria Wojtkowska, która opracowała rękopisy cerkiewno-słowiańskie i sporządziła kartkowy indeks osób, miejscowości i instytucji do inwentarza rękopisów [ 2 ]. Niestety od 1950 do 1958 roku nikt rękopisów nie opracowywał, choć zbiory ciągle się powiększały. Pojawiały się spuścizny po profesorach KUL, dary oraz znaczna i do dziś dokładnie nieustalona liczba rękopisów z Książnicy Zbiorów Zabezpieczonych, które nieodpłatnie przyznało Bibliotece KUL Ministerstwo Oświaty jako rekompensatę za poniesione straty wojenne. Zbiory te pochodziły z magazynów znajdujących się w Bytomiu, Katowicach, Gliwicach i Wrocławiu. Sprowadzał je stamtąd o. dr Romuald Gustaw OFM, w latach 1948 - 1953 wyszukując dzieła odpowiednie do profilu naukowego Uniwersytetu i Biblioteki, przedstawiające wartość naukową i historyczną [ 3 ]. Zasługą o. Gustawa jest także utworzenie w 1950 roku, z chwilą objęcia przez niego stanowiska Dyrektora Biblioteki, samoistnego działu rękopisów wyłączonego z ogólnej grupy zbiorów specjalnych. Ale niestety do roku 1958 dział nie posiadał własnego pracownika. Zbiorami opiekował się wtedy wicedyrektor mgr Witold Nowodworski, który zajmował się ich gromadzeniem i udostępnianiem. W 1958 roku przydzielono do rękopisów na pół etatu mgr Helenę Mańkowską. Początkowo jednak większość czasu poświęcała ona archiwum bibliotecznemu, które wówczas przechowywano wspólnie z rękopisami. Gruntowniej opracowaniem samych zbiorów rękopiśmiennych mogła się zająć dopiero od roku 1965, kiedy przydzielono ją do pracy w dziale rękopisów na pełnym etacie. Aby móc w jak najszybszym czasie udostępnić nagromadzony materiał, utworzono drugi, obok inwentarza ogólnego, kartkowy katalog akcesyjny rękopisów, tzw. tymczasowy, gdzie rękopisy opracowano w sposób uproszczony, z uwzględnieniem tylko danych najważniejszych [ 4 ]. Do dziś w dziale funkcjonują oba katalogi: inwentarzowy z bardzo dokładnym opisem, zawiera większe zespoły rękopiśmienne, jednostki cenne, stanowiące dobry materiał do pracy naukowej, oraz katalog akcesyjny, do którego wpisuje się rękopisy nie wymagające szczegółowych opisów, np. zwarte maszynopisy prac, pojedyncze bruliony i notatki, a także materiały o mniejszej wartości. Dotąd do inwentarza ogólnego wpisano przeszło 2.650 jednostek rękopiśmiennych, natomiast do katalogu tymczasowego przeszło 2.900 jednostek.

  Pani Helena Mańkowska zajmowała się działem rękopisów aż do swego przejścia na emeryturę, to jest do marca 1982 roku, od tego zaś czasu do roku 1996 opracowaniem rękopisów zajmowała się pani mgr Helena Ziółek (która opracowywała jeszcze rękopisy po przejściu na emeryturę, do czerwca 2000 roku będąc na godzinach zleconych). W roku 1996 opiekę nad działem powierzono pani mgr Zofii Goleman, natomiast w marcu 2000 roku do pracy przy rękopisach zatrudniono niżej podpisaną, jako drugiego pracownika działu na pełnym etacie. Odtąd wspólnie zajmujemy się opracowywaniem oraz udostępnianiem rękopisów.

  Ale dział rękopisów borykał się długo nie tylko z brakiem personelu, ale również z trudnościami lokalowymi; zbiory przenoszono kilkakrotnie, pomieszczenia do ich przechowywania były zbyt małe. Nie było nawet osobnej czytelni rękopisów, co narażało zbiory na niszczenie i kradzieże. Do dziś są odczuwalne skutki tych przeprowadzek. Wiele nie opracowanych jeszcze rękopisów uległo wtedy przemieszaniu i część z nich opracowano, a niektóre, choć należały do danego zespołu, niezauważone przeleżały wiele lat. Ostatnio np. dołączono wiele rękopisów po profesorze Mieczysławie Popławskim, choć wcześniej jego spuściznę już opracowywano. Obecnie zajmowane miejsce dział rękopisów otrzymał po przebudowie i modernizacji Biblioteki w roku 1968. Na początku lat siedemdziesiątych otwarto obecną czytelnię, w której zgromadzono też niezbędny księgozbiór podręczny. Zawiera on podstawowe słowniki i encyklopedie, wydawnictwa źródłowe, opracowania z nauk pomocniczych historii (między innymi z genealogii, sfragistyki, heraldyki, chronologii) oraz książki o tematyce rękopisoznawczej, wydawnictwa faksymilowe i publikowane katalogi rękopisów z kraju i zagranicy. Księgozbiór jest więc pomocny nie tylko dla studentów i pracowników instytutu historii, ale przede wszystkim dla nas, pracowników działu, stanowi podstawowy materiał naukowy, bez którego nie byłoby możliwe szybkie i merytorycznie poprawne opracowanie jakichkolwiek rękopisów.

 

Przypisy

1  H. Mańkowska, Sekcja Rękopisów, w: Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1918 - 1970,
    praca zbiorowa, "Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne" t. 23, Lublin 1971, s. 140 [124].
2  Ibidem.
3  W. Michalski, Oddział gromadzenia i uzupełniania zbiorów w latach 1944 - 1970,
    w: Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1918 - 1970..., op. cit., s. 72 [56].
4  H. Mańkowska, Sekcja rękopisów.... s. 140-141 [124-125].