Księgozbiór rodziny Czorbów z Krasiłowa na Wołyniu

w zbiorach Starych Druków BU KUL.

Wprowadzenie

Wstęp

1. Wprowadzenie

2. Krasiłów - rezydencja Sapiehów i Czorbów

3. Biblioteka Krasiłowska i losy księgozbioru

4. Księgozbiór o. Konstantego Czorby

5. Podsumowanie

 

"Gdy się po starą księgę sięga ze wzruszeniem,
to zdarza się, że to nakryty kamieniem
Ojców proch. Czas ją poczernił i kruszy,
Lecz pełna w sobie nieśmiertelnej duszy"

 

  Tym cytatem bardzo trafnie określającym starą książkę posłużył się twórca i pierwszy dyrektor Biblioteki Narodowej, wielki znawca pięknej książki Stefan Demby, w swoim wystąpieniu w czerwcu 1925 r. na Pierwszym Zjeździe Bibliofilów Polskich w Krakowie [ 1 ].

  Stare książki żyją swoim własnym życiem, mają różną, niekiedy zadziwiającą historię. Oglądając je podziwiamy ich zewnętrzną, niejednokrotnie doskonałą formę, piękną oprawę, wytworną artystyczną szatę graficzną, doskonały krój czcionki. Jednakże książki, na powstanie których złożył się wysiłek intelektualny wielu poprzednich pokoleń, potrafią powiedzieć o wiele więcej o tych, dzięki którym powstały, a także o swoich właścicielach, żyjących w różnych epokach, ich zainteresowaniach i upodobaniach.

  Na taką uwagę, dokładniejsze omówienie i ocenę zasługuje niewątpliwie zbiór starych druków, ofiarowany przez rodzinę Czorbów w lutym 1928 roku. Bibliotece Uniwersyteckiej. Liczył on 235 dzieł w 377 tomach, w większości druków teologicznych z siedemnastego i osiemnastego wieku [ 2 ].

  Krótkie informacje na temat pięknego księgozbioru krasiłowskiego można znaleźć w artykułach autorstwa wieloletniego dyrektora Biblioteki Uniwersyteckiej KUL, o. Romualda Gustawa (OFM) oraz Witolda Nowodworskiego [ 3 ], a także Danuty Dzierzkowskiej [ 4 ] i Marii Kunowskiej, która od 1952 roku przez ponad dwadzieścia lat zajmowała się opracowywaniem starych druków [ 5 ]. Wielu bardzo cennych informacji na temat losów księgozbioru z Krasiłowa dostarcza artykuł prof. Andrzeja Wojtkowskiego [ 6 ], opublikowany w 1931 roku w kwartalniku poświęconym sprawom kulturalnym stołecznego miasta Poznania pt. "Kronika Miasta Poznania". Z materiałów źródłowych mających wartość dokumentu historycznego wykorzystałam pamiętnik Leona księcia Sapiehy [ 7 ]. Przy opracowywaniu księgozbioru krasiłowskiego, a zwłaszcza części dotyczącej jego właścicieli, wykorzystano też wiadomości znajdujące się w polskich herbarzach Adama Bonieckiego [ 8 ], Kaspra Niesieckiego [ 9 ], a także w monografii poświęconej polskim herbom ziemskim autorstwa Stefana Krzysztofa Kuczyńskiego [ 10 ]. Wiadomości na temat księgozbioru i jego właścicieli znajdują się także w materiałach opracowanych przez Jana Marka Giżyckiego (Wołyniaka) [ 11 ], Romana Aftanazego [ 12 ] oraz Eustachego Sapiehy [ 13 ].

 

  Analizę omawianego księgozbioru umożliwia przede wszystkim dokumentacja zgromadzona zarówno w Oddziale Opracowania Zbiorów, jak i w Sekcji Starych Druków BU KUL. Informacje zgromadzone w Oddziale Opracowania to dane znajdujące się w inwentarzach: w tomie 5. o numerach inwentarzowych od 27.265 do 30.805 (liczącym 476 stron) i w tomie 6. o numerach od 30.806 do 34.425 (liczącym 473 stron). Do tych właśnie inwentarzy zostały wpisane druki krasiłowskie po przekazaniu ich do Biblioteki KUL. W rubryce "proweniencja" wpisano je jako dar rodziny Czorbów. W latach 1919 - 1949 stare druki nie miały oddzielnych inwentarzy i były umieszczane w ogólnych, zawierających wszystkie druki zwarte. Została im nadana sygnatura ułamkowa. Znajdująca się nad kreską ułamkową rzymska dwójka oznaczała przynależność dzieła do starych druków. W inwentarzach uwzględnione zostały następujące elementy potrzebne do identyfikacji dzieła: numer inwentarzowy, sygnatura, nazwisko autora i tłumacza, tytuł (często skrócony), wydanie, miejsce i data druku, ilość książek, oprawa, pochodzenie, uwagi [ 14 ]. Znakomitym materiałem badawczym stał się także katalog rękopiśmienny, zawierający następujące elementy: nazwisko i imię autora dzieła, tytuł (często skrócony), miejsce druku, data wydania, nazwa oficyny wydawniczej, objętość druku, format bibliograficzny druku. Karty katalogowe pierwotnie zostały włączone do katalogu krzyżowego druków zwartych nowych; obecnie znajdują się w odrębnym katalogu (alfabetycznym i systematycznym) Sekcji Starych Druków.

 

Przypisy

  1. S. Demby, O miłości do ksiąg w Polsce, Warszawa 1978, s. 8
  2. A. Wojtkowski, Księgozbiór Krasiłowski w Bibliotece Raczyńskich, "Kronika Miasta Poznania" 1931, R. 9, s. 149
  3. Dwadzieścia lat Biblioteki Uniwersyteckiej KUL (1939-1958), "Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne" 1959/60,
      t. 1, z. 2, s. 133-160
  4. Biblioteka Główna Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1918-1939, "Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne" 1964,
     t. 8, s. 187-242
  5. Sekcja Starych Druków, "Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne" 1971, t. 23, s. 147-158
  6. Senat KUL powołał prof. Andrzeja Wojtkowskiego (byłego dyrektora Biblioteki im. Raczyńskich w Poznaniu)
      na stanowisko dyrektora Biblioteki w dniu 14. XI. 1944 r. Funkcję tę pełnił do czerwca 1949 r.
  7. L. Sapieha, Wspomnienia z lat od 1803 do 1830 r. [Lwów 1914]
  8. A. Boniecki, Herbarz Polski, t. 4, Warszawa 1902, s. 21
  9. K. Niesiecki, Herbarz Polski, t. 7, s. 352-354
10. S.  K. Kuczyński, Polskie Herby ziemskie; geneza, treści funkcje, Warszawa 1993, s. 106-111
11. J.  M. Giżycki, Spis ważniejszych miejscowości w powiecie Starokonstantynowskim na Wołyniu z 32 rycinami rycinami,
      Stary Konstantynów, 1910. s. I-XVIII, 172-182
      Autor, jak sam pisze we wstępie, przez osiemnaście lat zbierał materiały potrzebne do wydania tej książki.
      Jest to bardzo wartościowa pozycja, oparta na materiałach źródłowych dziś już nieistniejących lub trudno dostępnych,
      pochodzących m. in. z archiwum Zygmunta Luby Radzimińskiego, znawcy Wołynia, a także notatek wielu ówczesnych
      znakomitych obywateli powiatu starokonstantynowskiego.
12. R. Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej: Województwo Wołyńskie, t. 5, Wrocław 1994,
      s.182-184. W pracy opisy rezydencji i dawnych siedzib ziemiaństwa polskiego są podane według stanu sprzed 1939 r.
13. E. Sapieha, Dom Sapieżyński, Warszawa 1995, s. 31-47
14. Są to najczęściej informacje o defektach np. "brak karty tytułowej" lub informacje o stanie fizycznym egzemplarza,
      np. "egzemplarz bardzo zniszczony przez owady", "oprawa uszkodzona" itp.