Księgozbiór rodziny Czorbów z Krasiłowa na Wołyniu

w zbiorach Starych Druków BU KUL.

3. Biblioteka Krasiłowska i losy księgozbioru

Wstęp

1. Wprowadzenie

2. Krasiłów - rezydencja Sapiehów i Czorbów

3. Biblioteka Krasiłowska i losy księgozbioru

4. Księgozbiór o. Konstantego Czorby

5. Podsumowanie

 

  Księgozbiór znajdował się w Krasiłowie do momentu jego sprzedaży przez właścicieli towarzystwu cukrowniczemu francuskiemu w roku 1865 [ 25 ] i przewiezienia go do Krajewic w Wielkopolsce, później zaś do Raszew. Pierwotnie składał się on z książek rozmaitego pochodzenia, poczynając od bibliotek króla polskiego i hospodara wołoskiego, kończąc na bibliotekach klasztornych i szlacheckich, zarówno krajowych, jak i zagranicznych. W skład tego księgozbioru wchodziły rękopisy oraz stare druki. Były tam pozycje bardzo cenne - np. wśród starych druków jeden inkunabuł pochodził z oficyny Kobergera w Norymberdze (rok wydania 1481). Wśród poloników znajdujemy np. Statuty Jana Łaskiego, Victoria Deorum Sebastiana Klonowica z 1587 roku, dzieła Stanisława Orzechowskiego i Macieja Sarbiewskiego. W księgozbiorze znajdowały się także cenne druki obce pochodzące z XVI w. [ 26 ]

  Biorąc do ręki egzemplarze księgozbioru, szczególną uwagę zwraca małe dzieło sztuki graficznej - ekslibris. Znajduje się on na przedniej wyklejce okładek w zbiorze starych druków z Krasiłowa. Ekslibris został wykonany jedną ze szlachetnych technik graficznych - to drzeworyt sztorcowy [ 27 ]. Materiałem, który posłużył do pracy, było bardzo twarde drewno bukszpanowe. W ekslibrisie centralne miejsce zajmuje czteropolowa tarcza herbowa. W polu pierwszym i czwartym przedstawiony jest lew stojący na tylnych łapach (herb województwa ruskiego), reprezentujący motywy zoomorficzne w heraldyce terytorialnej, zaś w polu drugim i trzecim znajduje się jeździec zbrojny, litewska Pogoń, należąca do przedstawień antropomorficznych w heraldyce. Z prawej i lewej strony herbu umieszczono po dwie książki ułożone grzbietami. Tarcza herbowa jest obramowana ramką zawierającą stylizowane elementy roślinne. Nad tarczą znajduje się mitra książęca [ 28 ], w klejnocie ramię zbrojne w miecz. U dołu herbu widnieje napis: "Z księgozbioru rodziny Czorbów w Krasiłowie na Wołyniu dar spadkobierców ś.p. J. Czorby dla Uniwersytetu w Lublinie". Ten ekslibris, jako jeden ze sposobów oznaczania własności książek, powstał na zamówienie rodziny Czorbów i umieszczony został w dziełach przed przekazaniem ich Uniwersytetowi Lubelskiemu.

 Ekslibris

Ekslibris z przednich wyklejek okładek
zbioru starych druków z Krasiłowa
- "Z księgozbioru
Rodziny Czorbów
w Krasiłowie na Wołyniu..."

 

  Wszystkie elementy wykorzystane w ekslibrisie mają swoje uzasadnienie - zarówno w historii rodu Sapiehów (którzy rozpoczęli gromadzenie książek do biblioteki krasiłowskiej), jak i rodziny Czorbów, którzy tę szlachetną pasję kontynuowali. Czorbowie posiadali polski indygenat i pieczętowali się herbem Pogonia [ 29 ]. Przenieśli się z Węgier do Polski i osiedlili na początku swojego pobytu w nowej ojczyźnie na Białej Rusi. Podpis na znaku własnościowym książek pozwala na zidentyfikowanie miejsca, w którym dzieła były gromadzone oraz na poznanie nazwisk właścicieli zbioru starych druków. Księgozbiór ten należy zatem do grupy zbiorów prywatnych (innymi słowy, jest to "księgozbiór domowy"), które Barbara Bieńkowska w swojej książce "Staropolski świat książek" tak pięknie i trafnie nazwała "Sercem kultury książki" [ 30 ]. Był on pieczołowicie gromadzony w dalekim Krasiłowie na Wołyniu w latach 1753-1870.

  Niestety, znane przysłowie "Habent sua fata libelli" znalazło także swoje uzasadnienie w przypadku tego pięknego zbioru książek. Został on podzielony, rozproszony i rozbity. W 1930 roku trzon biblioteki krasiłowskiej (mianowicie 1.824 tomy, 160 broszur i 7 rękopisów) został podarowany Bibliotece Raczyńskich w Poznaniu. Hojną ofiarodawczynią była prawnuczka książąt Mikołaja i Idalii Sapiehów, córka Władysława i Marii z Czorbów Okęckich, hrabina Teresa z domu Okęcka Czarnecka z Raszew. Druga część zbioru została w Raszewach, natomiast trzecia została przekazana zgodnie z wolą zmartwychwstańca o. Konstantego Czorby jako dar dla naonczas niedawno powstałego Uniwersytetu w Lublinie [ 31 ].

Przypisy

25. R. Aftanazy, op. cit., s. 183
26. A. Wojtkowski, op. cit., s. 151-154
27. Za twórcę drzeworytu sztorcowego uważa się angielskiego drzeworytnika z Newcastle Tomasza Bewicka
      (1753-1828), zob. A. Żbikowska-Migoń, Dzieje książki i jej funkcji społecznej, wiek XVIII, Wrocław 1987, s. 36
28. Tytuł książąt Rzeszy został nadany Sapiehom - ale tylko przedstawicielom linii różańskiej - przez cesarza Leopolda
      14. IX. 1700 r. Sapiehowie podkreślali ten fakt używając nad tarczą herbową mitry jako odznaki godności książęcej.
      W 1768 r. sejm Rzeczypospolitej potwierdził Sapiehom tytuł książęcy; tym razem dotyczył on obu linii rodu,
      starszej różańskiej i młodszej kodeńskiej, zob. E. Sapieha, Dom Sapieżyński, Warszawa 1995, s. 40-41
29. R. Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, Województwo Wołyńskie, t. 5,
      Warszawa 1992, s. 183
30. B. Bieńkowska, Staropolski świat książek, Wrocław 1976, s.  216
31. A. Wojtkowski, op. cit., s. 149-150

 

 

 

Autor: Jan Wasilewski
Ostatnia aktualizacja: 14.05.2008, godz. 21:38 - Jan Wasilewski