Księgozbiór rodziny Czorbów z Krasiłowa na Wołyniu

w zbiorach Starych Druków BU KUL.

2. Krasiłów - rezydencja Sapiehów i Czorbów

Wstęp

1. Wprowadzenie

2. Krasiłów - rezydencja Sapiehów i Czorbów

3. Biblioteka Krasiłowska i losy księgozbioru

4. Księgozbiór o. Konstantego Czorby

5. Podsumowanie

 

  Żeby chociaż na moment przenieść się w tamte odległe strony i odległe czasy, oddajmy teraz na chwilę głos Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu, który w 1834 r. wyruszył po raz pierwszy w swoją wielką wyprawę po Polesiu i Wołyniu. Owocem tych podróży stały się piękne szkice ilustrujące miejsca, które pisarz odwiedził, jak również książka pod tytułem "Wspomnienia Polesia, Wołynia i Litwy" [ 15 ]. Oto krótki fragment tych wspomnień:
  "Inni opisujący cudowną żyzność Wołynia wspominają o rosnących na stepach trawach tak wysokich, że się w nich dorosły ukryć może mężczyzna. [...] nie są to wszakże trawy, lecz bodiaki, chwasty grubej łodygi, różowo kwitnące, rodzaj ostu. [...] Wołyń i był i dzisiaj jest jeszcze krajem panów możnych. [...] Znaczniejsze familje tu miały gniazda swoje, swoje zamczyska, od których się zwały i dobra. [...] Co się tyczy polskiej literatury, Wołyń oddalony od Warszawy i Wilna, tych dwóch ognisk głównych, rzadko co nowego prędko dostaje, rzadko się o co stara. [...] Wielu wołyńskich panów ma piękne biblioteki, kosztowne obrazy [...] pozakładane parki."

  Wołyń to kraina między górnym Bugiem a Słuczą w dorzeczu Prypeci i Bugu, złożona z dwóch części: Polesia Wołyńskiego na północy z licznymi jeziorami, lasami i błotami oraz z Wołynia właściwego na południu z urodzajną ziemią i lesistymi wzniesieniami Gór Krzemienieckich, Pełczyńskich i Dermańskich [ 16 ]. Sama nazwa "Wołyń" według niepotwierdzonej wzmianki Jana Długosza, pochodzi najprawdopodobniej od zamku Wołyń nad Bugiem, który to stał na miejscu obecnej wsi Gródek, położonej niedaleko Hrubieszowa [ 17 ].

 

 Województwo Wołyńskie

Fragment mapy z zaznaczonym położeniem Krasiłowa (czerwona kreska w skali tej mapy odpowiada ok. 10 km)
Mapa Województwa Wołyńskiego pochodzi z cytowanej w tym opracowaniu książki Romana Aftanazego
"Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolite"j, tom 5;
 opracowanie map i redakcja kartograficzna - Teresa i Stanisław Wawrzyniakowie.
Dla porównania - wycinek z mapy współczesnej z przełomu wieków XX i XXI.

  Krasiłów – miasteczko w pobliżu rzeki Słuczy, należało do tak samo nazywającej się gminy, a ta wchodziła w skład powiatu starokonstantynowskiego. Był to obszar tzw. Wołynia właściwego, czyli południowego [ 18 ]. Pierwsze zapiski o Krasiłowie jako osadzie pojawiają się w II połowie XV wieku.

  Krasiłów w swojej przeszłości znany był z licznych garbarni, świetnie wyrabiających skóry, zaś bławatne towary krasiłowskie cieszyły się wielkim powodzeniem. Od 1582 roku Krasiłów stał się własnością Konstantego Ostrogskiego, potężnego pana na Ostrogu. Później miasteczko to weszło w skład ordynacji. W 1753 roku, na mocy "transakcji kolbuszowskiej" [ 19 ], właścicielem Krasiłowa z ponad 30 wsiami został wojewoda mścisławski, Ignacy Sapieha, z kodeńskiej linii Sapiehów [ 20 ]. Na przełomie XVIII i XIX w. dziedzicem klucza krasiłowskiego był wnuk Ignacego, Mikołaj Sapieha (1779 - 1843), pułkownik wojsk francuskich i szambelan Napoleona I, Prezes Izby Wołyńskiej, żonaty z Idalią z domu Potocką [ 21 ]. W spadku po rodzicach, mocno już okrojony klucz krasiłowski odziedziczyła jedna z córek Sapiehów (również Idalia, Sapieżanka). W 1837 r. poślubiła Konstantego Czorbę (zm. 1847). Czorbowie pochodzili z Węgier, początkowo osiedlili się na Białej Rusi, posiadali polski indygenat i pieczętowali się herbem Pogonia.

 Kościół w Krasiłowie

Kościół w Krasiłowie

  Konstanty i Idalia Czorbowie mieli troje dzieci. Córkę Marię, później żonę Władysława Okęckiego, profesora prawa w Szkole Głównej Warszawskiej (i po mężu Okęcką) i dwóch synów: Konstantego, księdza w Zgromadzeniu Zmartwychwstańców, wyższego przełożonego ich prowincji polskiej w latach 1890 - 1893 oraz Jana (1843 - 1905), szambelana papieskiego, żonatego z Różą Żółtowską z Krajewic w Wielkopolsce [ 22 ].

  Czorbowie wraz z dziećmi mieszkali jakiś czas w Krasiłowie w pałacu otoczonym lipami i pięknym, zadbanym ogrodem. Wzmianki o tym pałacu znajdujemy m.in. we wspomnieniach ks. Leona Sapiehy, który jako dziecko odwiedzał Krasiłów (w 1812 i 1813 roku). [ 23 ]  Pałac został najprawdopodobniej wybudowany przez Mikołaja Sapiehę krótko po roku 1808.

 

Pałac w Krasiłowie, elewacja ogrodowa, stan sprzed roku 1914

 

  Na jedynej znanej dziś fotografii, przechowanej przez wdowę po ostatnim właścicielu Krasiłowa, Emeryku Mańkowskim, widać elewację ogrodową tego obiektu; zdjęcie zrobiono przed rokiem 1914. Była to budowla późnoklasycystyczna, dwukondygnacyjna, wzniesiona na planie prostokąta. Wnętrza mieściły w trakcie ogrodowym dwie owalne sale, jedną na parterze, a drugą na piętrze [ 24 ]. W pałacu krasiłowskim obok portretów przodków, rodowych sreber i delikatnej porcelany, znalazła miejsce zasobna biblioteka, świadcząca o zainteresowaniach i gustach jej właścicieli.

Przypisy
15. J. I. Kraszewski, Wspomnienia Wołynia, Polesia i Litwy, Warszawa 1985, s. 227-240
16. Wołyń podróż sentymentalna, wystawa ze zbiorów Tadeusza Marcinkowskiego, Lublin 2000, s. 5
17. M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Wołyniu ze 101 ilustracjami i mapą województwa, Łuck 1929, s. 32
18. M. Giżycki, Spis ważniejszych miejscowości w powiecie Starokonstantynowskim na Wołyniu,
      Stary Konstantynów, 1910, s. 172
19. Ibidem, s. 176
20. E. Sapieha, op. cit., s. 489
21. R. Aftanazy, op. cit. s. 183
22. J. M. Giżycki, op. cit., s. 177-178
23. L. Sapieha, Wspomnienia z lat od 1803 do 1863 r. [Lwów 1914]
24. R. Aftanazy, op. cit., s. 184

 

 

 

Autor: Jan Wasilewski
Ostatnia aktualizacja: 14.05.2008, godz. 21:35 - Jan Wasilewski